< <

<

Karl Witir Gérmaniyining Xarbiy shehiri yénidiki lox kentining bastéri (xristian imami) bolup, balisini terbiyileshte özgiche köz qarashqa ige idi. u balilarni eqil nuri échilghandin bashlapla terbiylesh kérek, dep qaridi, hemde özining oylighanlirini oghlini terbiyilesh emeliyitidin ötküzüp uni "talantliq" qilip yétishtürdi. bu tejribisini 1818- yili "Karl Witirni terbiyilesh" dégen kitab qilip yézip chiqti. bu kitab dunya boyiche talantliq bala terbiyilesh boyiche tunji eser bolup qaldi. shuning bilen uning telim- terbiye idiyisi jamaetchilik teripidin balilargha deslepki terbiye bérishning endizisi bolup qaldi.

sirliq talant heqqide hékaye

1914- yil emdila 15 yashqa kirgen wilyam Jamis Sidiz isimlik bir bala amérikining xaraward unwérstéti püttürdi. u amérikiliq dangliq pisxolog Sidiz doktorning oghli idi. Wilyamning oqush tarixi bekmu qiziqarliq bolup, u bir yéshidin bashlap terbiyilendi, üch yéshida öz dölitining tilida oquyalaydighan we yazalaydighan boldi. besh yéshida öyidiki iskilit ewrishkilirini körüp, adem ténige qiziqip, fiziologiye öginishke bashlidi. uzaq ötmeyla doxturxana alghan deslepki imtihanda netijisi layaqetlik bolup chiqti. alte yashqa kirgen yili etiyazda u bashqa balilargha oxshash bashlan'ghuch mektepke kirip oqudi. mektepke kirgen tunji küni saet toqquzda birinchi sinipqa kirdi, saet 12 de apisi alghili kelgende, u alliburun üchinchi sinipning oqughuchisi bolup qaldi hemde bir yildila bashlan'ghuch mektepni oqup tügetti. yette yashqa kirgende ottura mektepte oqumaqchi boldi. emma mektep yéshi kichik dep ret qilindi. mektepke kirishke amal qilalmighanliqtin öyde ögendi. öyide asasliqi aliy matématika ögendi, chünki u ashu chaghda qedimdin shu chaghqiche bolghan tilshunasliqqa ait bilimlerni öginip bolghanidi.

u sekkiz yéshida axiri ottura mektepke kirip oqushqa muweppeq boldi hemde hemme pende elachi boldi. bolupmu matématékida bashqilardin zor derijide éship ketti, shunga, mektep uning matématika dersini oqumasliqigha ruxset qildi, shuning bilen bille, u oqutquchisigha yardemliship bashqa sawaqdashlirining matématika tapshuruqini tekshürüp berdi. shu chaghda, u astronomiye, in’gliz tili grammatikisi, latin tili grammatikisi qatarliq derslik kitablirini tüzüp chiqti. u ottura mektepte öginidighan bilimlerning hemmisini öginip bolghachqa, uzaq ötmeyla mekteptin chékindi.

shuningdin bashlap uning yiraq- yéqin'gha dangqi chiqti. jaylardiki her sahediki erbablar kélip uningdin imtihan élip baqti. imtihan netijisini körüp hemmisi heyran qélishti hemde aghzi- aghzigha tegmey maxtashti. mesilen, massa chost téxnilogiye institutining bir proféssori özi Gérmaniyede dokturluq imtihanida duch kelgen eng muhim mesilini soal qilip chiqardi. oylimighan yerdin sidiz bu mesilige shu haman toghra jawap berdi. shu chaghda u téxi toqquz yashqa kirgen idi.

wilyam 9 we10 yash waqtida öyide dawamliq ögendi. 11 yashtin emdila ashqanda xarward uniwérsitétigha kirip oqudi. mektepke kirip uzaq ötmey, 4- charektiki matématika qiyin meselliri toghrisida bir qétim nutuq sözlep proféssorlarni heyran qaldurdi. dadisi sidiz doktur uning 12 yash chéghidiki ehwalni" normalliq we ginialliq " dégen kitabida mundaq tonushturidu:

"sidiz bu yil emdila 12 yashqa kirdi, lékin magistirlar derslikliridiki aspirantlarning béshini qaturidighan aliy matématika we astronomiye mesililirini nahayiti mahirliq bilen hel qildi, u yene "ilyada", "odéssa" qatarliq meshhur eserlerni grék tilida yadlap alalidi. bularning arqisidin u yene klassik eserlerning tilini pishshiq igellep, aristotildek katta peylasoplardin tartip shu zamandiki yunan ediblirining eserlirini bashqa balilar "Robinsonning sergerdanliq xatirisi " ni oqughandek shundaq ongay we qiziqip oqup ketti, u yene sélishturma tilshunasliq bilen ilahshunasliqqa qiziqti. étika, qedimki zaman tarixi, amérika tarixi, qatarliq sahelerdimu mol bilimge ige bolup, élimizning siyasiy we asasiy qanuninimu toluq bilip ketti."

shundaq qilip u 1914- yili xarward uniwérsitétini ela netije bilen püttürdi, hemde kéyinki bir nechche yilliq tirishchanliqi arqiliq xarward uniwérsitétining dokturluq unwanigha érishti.

sidizgha oxshash talantliq balidin yene ikkisi bolup, birsi adlof baxir, u taft uniwérsitétining ilahshunasliq proféssori baxr doktorning oghli idi. u 13 yéshida xarward unéwérsitétida oqudi hemde muddettin bir yil burun mektepni püttürdi. yene birsi robért winér bolup, taft uniwérsitétining yuguslawiye tili proféssori winér doktorning oghli idi. u 10 yéshida taft uniwérsitétigha kirip oqudi. 14 yéshida mektep püttürdi. arqidinla xarward uniwérsitétining aspirantlar inistitutida oqudi. 1914- yili emdila 18 yashqa kirgen robért doktorluq unwanigha érishti. baxr bilen winér aililiride yalghuz mushu ikki bala talantliq bolupla qalmastin, ularning aka- uka, acha- singillirimu tengtüshliri ichide hemmini bésip chüshetti. adlof bilen bille mektep püttürdi. ularning singlisi rian bilen inisi lordlofmu shu yili uniwérsitétigha oqushqa kirdi. winérning singlisi konstanisimu 1914- yili 14 yéshida radklif qizlar uniwérsitétigha kirip oqudi. 2- singlisi byorotmu shu yili 12 yéshida radklif qizlar uniwérsitétigha kirip oqudi.

pensobiyiniye shtatining yétisborg uniwérsitétining tilshunasi, proféssor sétrnér xanimning qizi üch yéshida shéir we nesr yazalaydighan boldi. besh yéshida dunya tilini öginip boldi hemde dunyaning her qaysi jaylirigha bérip dunya tilini teshwiq qilip omumlashturushqa qatnashti. sekkiz yéshidin bashlap, fiziologiye, tibabetshunasliq, matématika qatarliq penlerni öginishke bashlidi. töt yéshida latén tili qatarliq 13 döletning tilini öginip boldi. kichik waqtliridila bezi jemiyet teshkilatlirigha rehberlik qildi.

dunyada yégane nerse yoq, sherqtiki qedimki dölettimu 18 yashliq bir qizning xarward unéwérsitétida birinchilikni qolgha keltürmekchi bolghanliqi ajayip bir hékaye tarqaldi.

1999- yil 4- ayning 12- küni "chéngdaw soda géziti" birinchi bettiki muhim xewerler istonigha chong xetlik qilip, "men xarward uniwérsitétigha bérip iqtisad ilmi öginidighan boldum" dégen témida bir alahide xewer bésildi. bu gézitte xewer qilinishiche, chéngduliq 18 yashliq qiz lyuyitingni amérikidiki xarward unwérstéti qatarliq töt dangliq unwérstét birla waqtta oqushqa qobul qilghan hemde üch yilliq 30 ming amérika dolliridin artuq oqush we turmush rasxotidin xalas qilidighanliqini uqturghan. bu xewer shu jaydiki axbarat wastiliri, intérnét tori we shinxua agéntliqi qatarliqlar teripidin nahayiti tézla pütün memliketke tarqilip, chong ghulghula qozghidi...

heqiqiy talantliq bolup yétilgen bu bir nechche bala toghrisidiki hékaye keng tarqilip, kishilerning talant mesilisige bolghan diqqitini qozghidi. mutexessisler chongqurlap tetqiq qilish arqiliq shuni bayqidiki, bu talantliq balilarning yashighan dewri ilgiri- kéyin, hetta ikki esirge yétip barghan bolsimu, emma ularda bir ortaqliq bar idi. u bolsimu ularning hemmisi Karl Witir isimlik bir kishi yazghan "Karl Witirning terbiyilinishi" dégen kitabtin telim alghan idi.

Witirning dadisi Witir doktor xarward uniwérsitétining proféssori bolup, u özining Karl Witirning terbiyilinishi sidzning dadisi sidz dokturmu xarward uniwérsitétini püttürgen bolup, umu shu kitabni oqup, kitabta déyilgen usul boyiche oghli sdzni terbiyiligen. baxirning dadisi baxr doktor yazghan "ailiwi mektep" we aile terbiyisi" qatarliq kitablardimu baxr doktorning "Karl Witirning terbiyilinishi" dégen kitabni oqughandin kéyin, kitabta déyilgini boyiche oghli baxrni terbiyligengenliki yézilghan. sténir xanim proféssor wilyam jamusning hedep tonushturushi arqisida Karl Witirni terbiyilesh usulini köngül qoyup tetqiq qilip, özining qizini shu boyiche meshq qildurghan.

"xaraward qizi" dégen kitabta tonushturulghan lyu yitingning apisi li wéyxua pütün memlikettiki anilargha qizi lyu yitingning muwapiqiyet qazinishidiki mexpiyetlikni ashkarlighanda, u özige kompas qilghan "Karl Witirning terbiyilinishi" dégen kitabni maxtap mundaq dédi:

"her küni zjornal tehriratidin qaytip kélip, u kitabni tün nispigiche oqudum....nurghunlighan anilar kitabtiki usul boyiche parasiti baldur yétilgen nechche yüzligen Junggoluq balini terbiyilep chiqti. dunyadiki bir nechche dangliq aliy mektepning közi chüshken ela sapaliq lyu yitingmu shu kitabtiki usullar boyiche özige asas turghuzdi. u chaghda men xarward uniwérsitétining kutupxanisida bir nusxa saqlan'ghan ashu kitabtiki terbiyilesh idiyisining lyu yitingni axiri xarward uniwérsitétigha bashlaydighanliqini esla oylimighan ikenmen." Karl Witir

undaqta, Karl Witir dégen kim? "Karl Witirning terbiyilinishi" dégen zadi qandaq kitab? bu kitab némishqa ikki esir mabeynide balilar terbiyiside ashundaq chong rol oynaydu?

Karl Witir bir kentning bastéri (xristian imami) bolup, u nahayiti özgiche bolghan köz qarashqa ige idi. uning köz qarashliri ichide uning maarip nezeriyisi bala terbiyilesh usuli kishini heqiqeten qayil qilidu. u téxi baliliq bolmighan waqtidila perzentlerni choqum bowaq waqtidin bashlap terbiylesh kérek dégenni otturigha qoyghan. uning gépi boyiche éytqanda, balilarni terbiyileshni eqil nuri échilghan haman bashlash shert idi. u: mushundaq qilishni qetiy dawamlashturghanda adettiki balilarning birdek alahide talantliq bolup chiqalaydighanliqigha heqiqiy ishinetti. u: eger men baliliq bolsam jezmen mushundaq terbiylesh emeliyitini körsitip qoyimen, dep yüretti. uning bu köz qarishi shu chaghda bir munche kishilerning qarshiliqigha uchridi.

eyni chaghda, yaxshi bolghini, Witirning dadisining yurtida yiraq- yéqin'gha dangqi ketken girabitis isimlik yene bastér sirdishi bar idi. girabitis Witirning dadisining kichikidin bashlap bille oynap chong bolghan yéqin dosti bolup, uni eng chüshinidighan kishi idi.

girabitis Witirning maarip usuli - talantliq bala terbiylesh usulini téximu köp kishilerge chüshendürüsh üchün , Witirning nutuq sözlishige purset yaritip berdi . Witir tughulushtin burun , madiblat shehiridiki bir qanche yash maaripshunas bilen sheher etrapidiki bir qanche yash bastér ortaq küch chiqirip , maarip mesilisi üstide izdinidighan bir ilmiy jemiyet qurghan idi . girbitis Bastérmu shu jemiyetning ezasi bolup , uning tonushturushi bilen Witirning dadisimu shu jemiyetning ezasi bolup qaldi .

bir qétimliq yighilishta , xillard isimlik bir Bastér :"balilar üchün eng muhimi terbiye bolmastin , belki tughma talantdur. maaripchilar qanchilik küchep oqutqini bilen uning roli yenila cheklik bolidu" dep gepni kesti Karl Witir buninggha tamamen qarshi pikirde bolghachqa , shu zamanla rediye berdi:

"bu qarash xata, balilarning ösüp yétilishige eng muhim bolghini tughma talant bolmastin, belki terbiyedur. balilarning eng axirida talantliq yaki qabiliyetsiz bolup chiqishini tughma talantning chong - kichikliki belgilimestin, tughulghandin tartip besh - alte yashqa kirgiche bolghan mezgilde alghan terbiye belgileydu. derweqe, balilarning tughma talantida perq bar bolidu. emma bundaq perq yenila cheklik bolidu. méningche, tughma talanti adettin tashqiri bolghan balilarni démeyla qoyayli , tughma talanti adettikiche bolghan balilarnimu yaxshi usul bilen terbiylisila adettin tashqiri adem bolup chiqalaydu . xuddi ilwitsiyo éytqandek :" adettiki balilarnimu yaxshi usul bilen terbiyilisila , adettin tashqiri adem bolup chiqalaydu . men bu ye kün’ge qetiy ishinimen . "

Karl Witirning yighinda otturigha qoyghan bu pikiri uni yighindikiler omumyüzlük hujum qilidighan nishan'gha aylandurup qoydi . amalsiz ehwalda , u peqet " siler 13 - 14 adem , men bolsam bir adem , azchiliq köpchilikke teng kélelmeydu , silerni gep bilen yéngishke amalsizmen , siler bilen munazire qilghandin köre , emeliyetni sözliginim yaxshi , peqet perwerdigar manga bir bala ata qilsila , siler u balini leqwa dep qarimiisanglar , men uni terbiyilep choqum adettin tashqiri adem qilip chiqalaymen . buni men uzundin béri könglümge püküp kelgen ." déyishke mejbur boldi . yighindikiler ishning aldi - keynini oylap béqip , " bolidu , biz körüp baqayli!" dep jawab berdi .

yighin ayaghlashqandin kéyin , xillard bastérning sözi tügimigechke , péshqedem Witir öyige teklip qilip , yighinda talash- tartish qilghan mesilini dawamliq muzakire qilghan bolsimu , emma , yenila netijisi bolmidi . ular peqet özlirining yighinda dégen gépini toxtimastin tekrarlawerdi xillard bastirning öyidiki munaziride , yighinda bashtin - axir süküt qilip olturghan girbitis bastir axiri bayriqi roshen halda , Witirning köz - qarishini qollaydighanliqini bildürdi . u :"men Witirning qesimining choqum emelge ashidighanliqigha heqiqiy ishinimen , uning terbiyilesh usuli boyiche balilarni terbiyligende , choqum muweppeqiyet qazan'ghili bolidu " dédi emma. xillard bastér uning bu qarishigha esla ishenmey , yenila undaq bolushi mumkin emes , dep ching turuwaldi .

uzaq ötmey , Witir er - xotunlar bir baliliq boldi , emma bir qanche kün ötmeyla ularning balisi ölüp ketti . kéyin , ular yene bir baliliq boldi . emma u kichik Witir taza köngüldikidek bowaq bolup chiqmidi .

Witir qayghurghan halda : " bu néme tartquluqtu ! perwerdigar manga némishqa mushundaq bir gomush balini béridighandu? " dédi . qoshniliri hemishe uninggha qayghurmighin , dep nesihet qilsimu , emma könglide kichik Witirning leqwa ikenlikige heqiqiy ishinetti , yenila balining kelgüsi we Witir er - xotunlarning ehwaligha échinatti .

shundaqtimu u ümidsizlenmey , özining pilanini puxta yolgha qoydi . deslepte ayalimu: " bundaq balini terbiyligen bilenmu beribir istiqbali yoq , bikarla küch serp qiliwatimiz " dédi .

gerche tughulghan bala köngüldikidek bolmisimu , emma , péshqedem Witirning oghli bar bolghanliq xewiri tézla tarqilishqa bashlidi . girbts Bastér bu xewerni derhalla xillard Bastérgha uqturdi , xilard bastér bu xewerni yene derhalla ilmiy jemiyetning bashqa ezalirigha uqturdi hemde ularni balini tekshürüp béqishqa teklip qildi , ularning hemmisi kichik Witirning tughulghanda heqiqeten tughma talanti adettin tashqiri bolmighan bala ikenlikige heqiqiy ishendi .

kichik Witir tughulghandin kéyin , etraptiki kishilerning qilidighan bir ishi köpeygen idi , u bolsimu kichik Witirning ösüp yétilishi qandaq bolup kéter dégendin ibaret idi . elwette , ularning bundaq köngül bölüshi bilen péshqedem Witirning meqsiti tamamen oxshimaytti . aldinqilar xuddiy "meghlup bolushi muqimliship bolghan " tejribe netijisini kütüwatqandek hemde sérk oyuni körüwatqandek qilatti ular könglide: belli " emdi séning nochiliqingni körüp baqayli !" deytti . bu " aq köngül kishiler her qétim Witir we girbitis bastiérni körgende chékip béqish üchün " qandaq , ümid barmu?" dep soraytti , péshqedem Witir bilen girbitis bastér ularning soaligha hemishe " hee , silerni choqum heyran qaldurimiz " dep qetiylik bilen jawab béretti . shundaq bolsimu , ular yenila kichik wistirning ösüp yétilishige bir xil gumaniy nezerde diqqet qilatti .

"bu jayning maarip tarixida yüz bergen heyran qalarliq bir weqe "

ejir singdürse miwe bermey qalmaydu . uzaq ötmey , Karl Witirning terbiyilishi arqisida , bu " leqwa bala " qolum - qoshna we etraptikilerni heyran qaldurdi . kichik Witir töt - besh yashqa kirgende , uning herjehettiki qabiliyiti oxshash yashtiki balilarningkidin zor derijide éship ketti hemde "bu jaydiki maarip tarixidiki kishini heyran qalduridighan weqe " bolup qaldi .

péshqedem Witir oghlini her qaysi jehettin omomyüzlük terbiyelen’genliktin , kichik Witir nahayiti saghlam ösüp chong boldi . oqushtimu kishini heyran qalduridighan sürette ilgirlidi , u yette yérim yashqa kirgende dangqi yiraq - yéqin'gha tarqaldi . uning nami chiqqandin kiyin , Gérmaniyediki her kesip her sahedin kelgen danishmen kishiler uningdin imtihan aldi . netijide ularning hemmisi yéngilip qélip qaytip ketti . shundaq qilip uning namsheripi barghanséri ösüp ketti .

1808 - yili 5-ayda, mérisborgtiki melum bir mektepning tirjonés. landforkér isimlik bir oqutquchisi özining oqughuchilirini righbetlendürüsh üchün, kichik Witirning oqughuchilarning aldida soallargha jawab bérishini telep qildi, Witirning dadisi deslepte bundaq qilsam oghlum meghrurlinip kétermikin dep ensirep, bekmu ikkilendi, emma axirida yenila qoshuldi. emma xuddi burunqidekla bir shert qoydi: yeni imtihan élinidighan soallarning jawabini aldinala éytip qoymasliqni, oqughuchilar bilen körüshkende, uni maxtaydighan we teripleydighan sözlerni qilmasliqni shert qildi landforkér bu shertke maqul bolghandin kéyin péshqedem Witirni özining mektipi we oqughuchilirini ékiskursiye qilishqa resmiy teklip qildi hemde tenqid we tekliplerni otturigha qoyushni ümid qildi . mektepke barghandin kéyin landforkér uni sinipining eng keynide olturushqa teklip qildi . shu saetlik dersh grék tili idi . ötülidighan derslik kitabi bolsa "polo takér " idi . bu derslik oqughuchilarning béshini bekmu qaturatti . land forkér kichik Witirni sawaqdashlar aldida soallargha jawab bérishke teklip qildi . Witir qiynalmayla oqughuchilar bilmigen soallargha shundaq rawan jawab berdi .

andin kéyin , land fokér latin tilida yézilghan "shahinshah qeyser " dégen kitabni uninggha bérip , kitabtiki mezmunlardin soal soridi . Witir u soallarghimu qiynalmayla jawab berdi . lond gorkér arqidinla yene italiyan yéziqida yézilghan bir kitabni uninggha oqutti . u yenila shundaq rawan oqup berdi . dadisi söz qisturup yene uningdin italiyan tilida birnechche éghiz soal soridi . Witir u soallarghimu nahayiti toghra jawab berdi . land fokér yene téxi uningdin fransuzche kitab bolmighachqa, uning bilen fransuzche dialog qildi. Witir uning bilen xuddiy öz dölitining tilida sözligendek rawan sözleshti. land fokér kéyin uningdin grétsiyining tarixi we jughrapiyisige ait nurghun soallarni soridi. witér u sorighan qéyin mesilige bir - birlep jawab berdi. eng axirida Witirdin matématikidin imtihan aldi, uning kishini qanaetlendürgidek jawabi oqutquchi , oqughuchilarni heyran qaldurdi . eyni chaghda Witir yette yashqa kirip on ay ashqan idi .

nechche kündin kéyin, "hamburg xewiri " gézitide bésilghan bir xewerde ishning pütün jeryani tepsiliy tonushturuldi. xewerning mawzusi :"nechche kün ilgiri, yurtimizning maarip tarixida yüz bergen heyran qalarliq bir weqe " idi.

jaylardiki gézitler shu hamanla bu xewerni köchürüp basti. shuning bilen Witirning nami birdinla pütkül Gérmaniyini zilzilige saldi. uni ziyaret qilghili kelgenler téximu köpeydi, her sahediki ziyaliylar we maaripchilar ming anglighandin bir körgen ela dep, uning bilen siniship béqishti , axiri ularning hemmisi qayil boldi. ularning köpinchisi shu dewirdiki aldinqi qatarda turidighan ziyaliylar idi.

Némislar qedimdin tartipla alimlarni bekmu hörmetleytti. Gérmaniyining güllep yashnishidiki seweblerning biri mushu idi . Witirning nami jahan'gha tarqalghandin kéyin léfsig uniwérsitétining bir profésori bilen shu sheherdiki melum bir nopuzluq kishi Witirni léfisg uniwérsitétigha kirip oqushqa teklip qilmaqchi boldi. ular Witirning dadisini qayil qilip, shu sheherdiki tomas ottura mektipining mudiri lawésit Dokturni Witirdin bir qétim imtihan aldurmaqchi boldi. deslepte, Witirning dadisi ularni qalaymiqan soal sorap qalarmikin dégen oy bilen ularning telipini ret qildi. ularning tekrar nesihet qilishi bilen Witirning dadisi nailaj qoshuldi. lawésit Doktur hergizmu Witirning dadisi perez qilghandek undaq adem bolmastin, belki ishning yolini bildighan xushxuy, mulayim ölima idi. u Witirgha imtihan alghandek tesir bermestin, belki paranglishish yoli bilenla imtihanni ayaghlashturdi. shuning bilen lawésit doktur Witirgha mektepke kirip oqush ispati yézip berdi, ispat xetning mezmuni mundaq idi:

bügün méning telipim boyiche, toqquz yashliq Karl Witirdin sinaq élindi. grék tilidin imtihan alghanda" ilyada" din bir nechche abzas tallandi; latin tilidin imtihan alghanda "aritos " tin bir nechche abzas tallandi; italiyan tilidin imtihan alghanda Galliyining esiridin bir nechche abzas tallandi; fransuz tilidin imtihan alghanda, kitabtin bir nechche abzas tallandi. soallarning hemmisi chüshenmek bir qeder tes bolghan mezmunlar idi. emma Witir nahayiti toghra jawab berdi. uning tilshunasliq bilimi mol bolupla qalmay, yene chüshinish qabiliyitimu küchlük bolup, her qaysi jehetlerde mol bilimge ige iken. anglisam kishini qayil qilidighan bu balini dadisi Witir doktur terbiyiligen iken. men bu xil terbiyilesh usulini ölimalarning ehmiyet bérishige erziydu dep qaraymen. omumen, bu bala aliy mektepte oqush shertini pütünley hazirlaptu. ilim - pen saheside algha bésishi üchün, uning aliy mektepte ilim tehsil qilishi intayin zörür iken.

lawisit dokturning ispatnamisi léfisg uniwérsitétigha yetküzülgendin kéyin, mektep Witirning kéler yili 1- ayning 18- künide oqushqa kirishige qoshuldi. mektepke kirgen tunji küni dadisi uni bashlap bardi, mektep mudiri kuyin doktur bu ishtin intayin xushal boldi hemde ular bilen chirayliq söhbetleshti. shu küni koyin shehiridiki nopuzluq erbablargha birparche xet ewetti, bu xetning mezmuni mundaq idi:

lox kentining bastéri Witir dokturning oghli Karl Witir toqquz yéshidila 18 - 19 yashtikilerde körülmeydighan eqliy qabiliyet we bilimni hazirlaptu. bu dadisining uninggha bergen deslepki terbiyisining netijisi, buningdin körüwélishqa boliduki, muwapiq deslepki terbiye balilarning qabiliyitini östürüshte kishi ishen’güsiz derijide rol oynaydu. u fransuz tili, italiyan tili, in’gliz tili we grék tilida yézilghan shéir we maqalilerni ustiliq bilen terjime qilalaydu, yéqinda uni nurghun alimlar sinap béqip, hemmisi heyran qélishti, hetta padishahmu uningdin imtihan élip baqti. u insanlar tarixtin buyan edebiyat, tarix we jughrapiye qatarliq jehetlerde toplighan mol bilimlerge ige . bularning hemmisi dadisining terbiyisining netijisi , shunglashqa dadisining terbiylesh usuli oghlining bilimidin qélishmaydighanliqi kishini heyran qalduridu dep éytalaymiz.

Witirning dadisi wezipisidin istipa bérishige padishahning ruxset qilishini qolgha keltürüsh üchün, Witirni élip, kasligha bardi, u chaghdiki padishah prosiye padishahi emes, belki wistroliye padishahi gérom (napaliyon 1ning inisi ) idi. ata - bala Witirlarning kasilgha barghan waqti del padishahning sayahetke chiqip ketken waqtigha toghra kélip qaldi. ular ikkinchi küni etigende, wezir larsit bilen körüshti, wezir larisit Witirni sinap béqip, bashqilargha oxshashla heyran qaldi.

wezir larist Witirdin toptoghra üch saet imtihan élip béqip, namining bikargha tarqalmighan meshhur talant igisi ikenlikige heqiqeten ishendi, u Witirni chetelge élip bérish bekmu epsuslinarliq ish dep oylaytti, chünki, eyni chaghda léghisg sakson'gha tewe idi. u Witirning dadisidin bala terbiylesh toghrisida nurghun soallarni sorap, axirida ata - bala ikkisini léghsigqa barghuzmay dölet ichide élip qélishni qarar qildi.

etisi, wezir larisit kechlik ziyapet raslap ata - bala Witirlar bilen hökümetning wezirlirini kütüwaldi. ziyapettimu Witirni sinap baqti. Witir wezirlernimu ajayip razi qiliwetti. ular meslihetliship, padishahni léghsig shehirining puqraliri üstige alidighan mejburiyetni üstige élip, ularni dölet ichide élip qélip, léfsigqa barghuzmay dölet ichidiki xawri uniwérsitétini yaki giritgin unéwérsitétida oqutushni teklip qildi.

Witir uniwéristiérida öginish, turmush jehetlerde nahayiti erkin - azade, xushal idi. 10 yash chamisidiki bala 20 yash etrapidiki balilar bilen bille oqusa jezmen, jiddiylishetti, emma Witir öginishke hergizmu jiddiylik hés qilmaytti. u pütün diqqiti bilen oyun oynaytti we paaliyetlerge qatnishatti hemde hemishe haywanat we ösümlüklerning ewrishkisini yighatti. u resim sizalaytti, pianino chalalaytti. ussul oynashni biletti, derstin sirtqi waqtlarda klassik til we yéqinqi zaman tilini tetqiq qilishni bir künmu toxtitip qoymidi.

ikkinchi yili yazda, yeni ikkinchi oqush mewsümining axirida padishah gérom girtgin uniwérsitétigha qedem teshrip qilip, mektepni közdin köchürgen idi. padishah mekteptiki her qaysi jaylarni ékiskursiye qilip, eng axirida ösümlük baghchisigha barghanidi Witir shu oqush mewsümide botanikidin léksiye anglighachqa, bashqa oqughuchilar bilen bille ösümlükler baghchisida idi, padishahqa hemrah bolup kelgenler ichide wezir laritimu bar idi. u bir körüpla Witirni tonuwaldi hemde padishahqa tonushturdi, padishah nahayiti xushal halda Witir bilen paranglashti.

shuning bilen ular Witirni padishahning xanimi bilen körüshtürdi hemde dadisining bille kirishigimu ruxset qildi . padishah uning bilen bezi ishlar toghrisida sözleshti we buningdin kéyin téximu tiriship öginishke righbetlendürdi, hemde uni menggü qoghdaydighanliqini, xatirjem öginishini ümid qilidighanliqini bildürdi.

ata - bala Witirlar padishah huzuridin qaytip chiqqanda, yuqiri tebiqidiki xanimlar yopurulup kélip, uni quchaqlap söyüp kétishti . andin kéyin ikki général Witirni otturigha élip , padishah mashinigha chiqip ketkiche uning keynidin egiship méngip uzitip qoydi eyni chaghda aran 11yashtaidi.

1812- yili qishta, yeni beshinchi oqush mewsümide, Witir 12 yéshida sipral siziq toghrisidiki déssirtatsiyisini ashkara élan qilip, alimlarning yaxshi bahasigha érishti. u yene özi keship qilghan intayin addiy resim sizish qorallirini kitabta élan qilghanliqtin, kishilerning téximu zor alqishigha érishti.

u yettinchi oqush mewsümide bir tereptin siyasiy tarixni köngül qoyup ögense, yene bir yaqtin waqt chiqirip , üch bulung téxnikisi dégen kitabni yézip chiqti. eyni chaghda u aran 13 yashta idi. bu kitab shu hamanla neshirdin chiqmidi. u 1813- yili girtgin unéwérsitétidin ayrilip, xadésburg uniwérsitétigha barghandin kéyin neshirdin chiqti.

1813- yili Witirning dadisi padishahning uqturushini tapshuruwaldi, uqturushta Witirni yene töt yil oqush puli bilen teminleydighanliqi yézilghan idi. 1814- yili 4- ayda, Witir wishizlalgha bérip sayahet qildi hemde jémzon uniwérsitétini ziyaret qildi. bu uniwérsitétining profésorliri uni intayin qarshi aldi hemde uning bilen ilim - pen sahesidiki türlük mesililer üstide muzakire qiliship eng axirida uning bilim sewiyisi ( bolupmu 1812- yili ashkara élan qilghan ilmiy maqalisining qimmiti ) ge birdek qayil bolushti. 1814- yili 4-ayning 10 - küni mektep mudiri hola marili Doktur pelsepe ilmi boyiche uninggha dokturluq unwani berdi, arqidinla u yene Marburg uniwérsitétini ziyaret qilip, oxshashla qizghin qarshi élishqa érishti. éytishlargha qarighanda, gison unwérstéti uninggha dokturluq unwani bermigen bolsa, Marburg unwérstétimu uninggha pelsepe ilmi boyiche dokturluq unwani bérishke teyyarliq qilip qoyghan iken.

girtgin uniwérsitétining sekkizinchi oqush mewsümidiki oqush pulini xanowér, fransiswik, xésin qatarliq üch dölet hökümiti chiqiridighan bolghachqa, ata - bala Witirlar browtswikqa oqush pulini alghili barghanda, shu jaydiki emeldarlar ularni fransiwikning kinezige tonushturdi. ularning bérishi kinezning sayahetke chiqishqa teyyarliniwatqan waqtigha toghra kélip qaldi, emma kinez ularni yenila xushalliq bilen kütüwaldi, ular bilen nurghun paranglarni qilishti hemde ularni nahayiti qizghinliq bilen en’gliye bérip oqushqa teklip qildi. shundaqla yene ular bérishni xalisila, dölet ichidiki tughqanlirigha tonushturup qoyidighanliqini hemde oqush pulini chiqirishni xalaydighanliqini bildürdi.

ular oqush pulini élish üchün xanowérgha barghanda yene doklat bérishke teklip qilindi. chünki, Witir ilgiri sartwidilgha bérip matématikidin doklat bérp kishilerning nahayiti yaxshi bahasigha érishkenidi. ular xanowérda köpchilikning qandaq telipi barliqini sorighanda, ular matématika toghrisida bezi mesililerni sözlep bérishni ümid qilidighanliqini éytti. Witir ularning teklipnamisini tapshuruwélip ikkinchi künila shu jaydiki ottura mektepning chong zalida matématika toghrisida nutuq sözlidi. u, 1814- yil 5- ayning 3- küni bolup, Witir shu yili emdila 14 yashqa kirgen idi. uning nutiqini anglashqa sheherdiki ziyaliylarning hemmisi kelgenidi. u nutuqni yéqimliq Gérman tilida rawan hem éniq qilip sözlidi. uda nechche kün yaxshi dem almay her küni kech yétip, yaxshi teyyarliq qilghachqa, hetta beziler u nutuq sözligende keynide original barmidu dep guman qilishti. kéyin ghelite nersilerni izdeydighan bu kishiler Witirning keynide originalning yoqluqini körüp téximu heyran qélishti , Witirmu ularning néme oylaydighanliqini bilip, gumanini yoq qilish üchün , qesten munberdin ayrilip, originalning yoqluqini bildürüp qoydi. shuning bilen tingsharmenler téximu qizghin alqish yangratti. Witir güldüras alqishlar ichide nutiqini ayaghlashturghandin kéyin, hökümet terep uning talantini heqiqeten étirap qildi hemde ilgiri üstige alghan oqush pulidinmu köp rasxot bilen teminleydighanliqini bildürdi. kinez girinborg. fansiwikqa oxshashla ularni engliyige bérip oqushqa teklip qildi hemde mektepke tonushtutup qoyushqa we oqush pulini chiqirishqa qoshuldi. ular xésin'gha barghandimu oxshashla qizghin qarshi élishqa érishti, shundaqla yene hemishe ordigha bérip méhman bolushqa teklip qilindi.

Witir gitgin uniwérsitétini püttürgendin kéyin, dadisi uning kéyinki chiqish yolini oylashti. eger Witirni baldur nam chiqarsun dep hésablighanda, uni shu chaghqiche ögengen bilimliri bilen melum bir sahede tetqiqat élip barghuzmaqchi boldi, emma , inchike tallash arqiliq dadisi bu xiyalidin waz kechti. u, undaq qilghanda Witir birla sahe bilen cheklinip qalidu dep qaraytti. shunga Witirning téximu köp bilim igilishi üchün , uni qanun öginishke ewetishni qarar qildi. melum bir matématika proféssori bu ishni bilip intayin epsuslinarliq hés qildi. Witirning dadisi néme üchün bu qararni chiqiridu? chünki dadisi: kesip yönilishini tallash 18 yashtin kéyinki ish, uningdin burun hemme bilimni öginishi kérek. 18 yashtin kéyin, eger Witir yenila matématikini yaxshi körse, u chaghda matématika bilen shughullansa bolidu, dep qaraytti.

shuningdin kéyin Witir heydil uniwérsitétigha bérip mexsus qanun ögendi. ikki yildin kéyin, u 16yéshida qanun penliri boyiche dokturluq uniwan'gha érishti. shundaqla yene bérlin uniwérsitétining qanun penliri proféssorluqigha teyinlendi.

Witirgha bérilgen profisorluq nam téxi resimileshmestinla u yene prosiye padishahining uning Italiyige bérip oqushi üchün ewetken mukapat pulini tapshuruwaldi, Witir filarosiyidiki waqtida, danti eserlirining séhriy küchini tasadipiyla bayqap qaldi. shuning bilen u dantini tetqiq qilishqa kiriship ketti. bir mezgil tetqiq qilish arqiliq , uzaq ötmeyla u xelqaraning dantigha qaratqan tetqiqatida nurghun xataliqlarning barliqini bayqidi. Witir chongqur tetqiq qilish arqiliq 1823- yili , 23 yéshida "danti tetqiqatidiki xata chüshenchiler" dégen kitabni ashkare neshir qildurdi kitabta u eyni chaghda dantini tetqiq qilghanlarning xataliqini körsitip bérip , danti tetqiqati üchün yéngi bir toghra yolni échip berdi.

tebiiki, Witir Prosiye padishahining uninggha Italiyige bérip oqush heqqide bergen teklipinimu untup qalmidi, chünki, prosiye padishahi uning bashqa dölette qanunni köngül qoyup tetqiq qilip, bir dangliq qanunshunas bolup chiqishini arzu qilatti. shunglashqa u italiyide qanunni tetqiq qilishqa izchil bérilip ketti. danti tetqiqati bolsa, uning birxil ishtin sirtqi qiziqishi boldi, xalas. Witir bir nechche yil ilim - tehsil qilip 1820- yili wetinige qaytti hemde 1821- yilidin bashlap glasgow unéwérsitétida qanunshunasliq dersi ötti. uyerde on nechche yil oqutquchiliq qilghandin kéyin, 1834-yili xarri uniwérsitétigha yötkilip bardi. Witir ötken derste mol bilimge ige bolupla qalmastin , ipadilesh qabilyitidimu nahayiti yaxshi boldi. shunglashqa kishiler uni aghzi - aghzigha tegmey maxtashti. shundaq qilip u oqughuchilarning güldüras alqish sadaliri ichide taki 1883- yili alemdin ötkiche 83yash ömür kördi.

"Karl Witirning terbiyilinishi "

Witir dangq chiqarghandin kéyin, kishiler bashqa maaripchilarning qabiliyetsizlikini eyiplidi. hetta ular néme üchün balilirimizni terbiyilep Witirgha oxshash adem qilip chiqalmaydu dep aghrinishti. shunglashqa bezi idiyisi qalaq maaripchilar Witirning dadisigha téximu öchmenlik qildi.

eyni waqtta Witirning adettiki balilardin éship chüshkidek nurghun artuqchiliqliri bolsimu, emma nurghun kishiler yenila u dégen tughma talantliq, hergizmu terbiyiligenlikning netijisi emes, dep qaraytti shundaq bolghachqa, Witirning dadisi amalsiz halda mundaq didi:

"kishilerning hemmisi oghlumni tughma talantliq, terbiyiligenlikning netijisi emes déyishidu. nurghun kishiler méning gépimge ishenmeydu, hetta nurghun yéqin aghinilirimmu ishenmeydu. eger perwerdigar rastinla manga bir tughma talantliq oghul ata qilghan bolsa, bu perwerdigarning manga qilghan shapaiti bolup, buningdin artuq bext bolmas idi. lékin , emeliyette hergiz undaq emes. " Witirning dadisi öktichilerning öchmenlikini tügitip, toghra bolghan talant qarishini kishilerge chüshendürüsh üchün, özining terbiylesh usulini jamaetchilikke ashkarlimaqchi boldi.

Witirning dadisining özining terbiyilesh usulini ashkarlimaqchi bolghanliqining ikkinchi sewebi, dostlirining ghemxorluqigha jawab qayturush idi. xuddi u qayghurghandek, kichik Witir dangq chiqarghandin kéyin nurghun düshmenlerge duch keldi. emma, yene nurghun yaxshi dostlar bilen tonushti. u kitabida mundaq yazdi:

"dostlirim méning terbiylesh usulumgha nahayiti hésdashliq qilip, hemishe sözlishish yaki xet - alaqe qilish arqiliq méni righbetlendürüp turdi. shunglashqa menmu ularning yaxshi könglidin daim tesirlinip turdum. bezide yighlap kettim. muweppeqiyitining yérimidin köpreki ularning hésdashliqi we meditidin kelgen. ularning yaxshiliqini menggü untuyalmaymen. dostlirimning hemmisi terbiyilesh usulumni kitab qilip yézip chiqip jamaetchilikke ashkarlishimni ümid qilghan. emma men ularning telipini qetiy ret qilghan idim, axirida ular yenila méni qayil qildi. shundaqla ularning qayta - qayta nesihet qilishi bilen bu kitabimni ashkarlashni qarar qildim . emma men shuninggha ishinimenki, meyli kim bolushidin qet’iynezer, méning terbiyilesh usulumni qollansa, choqum yaxshi ünümge érishidu."

fistaloz kardil Witirning terbiyilesh usulini tunji bolup étirap qilghan kishi idi. kishiler bundaq terbiyilesh usuligha gumaniy nezer bilen qarawatqanda, fistaloz yenila qetiylik bilen:" séning terbiyilesh usulung choqum muweppeqiyetlik bolidu" dep Witirgha ilham bergen idi. fistalozdin bashqa, parizj unéwérsitétididiki proféssor jorianmu uninggha qayta - qayta nesihet qilip, terbiyilesh usulini kitab qilip yézip chiqip, jamaetchilik bilen yüz körüshtürüshni ümid qilidighanliqini bildürgen. töwende fistaloz ependining Witirning dadisigha yazghan xétini körüp baqayli:

hélimu ésimde, 14 yil ilgiri bowfaléda séning bilen maarip mesilisi toghrisida sözleshkeniduq. eyni chaghda, sen alahide terbiylesh usulung bilen balangni nahayiti yaxshi terbiyilep chiqalaydighanliqingni éytqaniding, 14 yildin kéyinki bügünki künde, biz oghlungning sen perez qilghandikidinmu yaxshi terbiyelen’genliktin körduq.

emma, heqiqiy ehwalni chüshenmigen ademler awwalqidekla buning séning terbiyiligenlikingning netijisi ikenlikidin gumanlinidu yaki oghlungni tughma talantliq dep qaraydu. shunglashqa terbiyilesh usulungni jamaetchilikke tepsiliy chüshendürüp , dunyadiki balilarning hemmisining séning terbiylesh usulungning ünümige érishishini teqezzaliq bilen kütmektimen. bu bir ehmiyetlik ish. yaxshiraq oylinip baqqin.

séning eng töwen derijidiki chakiring we dostung fistmaloz

1818- yil 9- ayning 4- küni

Karl Witir öktichilerning bésimi we qollighuchilarning mediti bilen 1818- yili "Karl Witirning terbiylinishi " dégen kitabini yézip chiqti , bu kitab dunyada balilarni terbiyileydighan öz sergüzeshtisi yézilghan tünji eser bolup qaldi .

"Karl Witirning terbiyilinishi " jamaetchilik bilen yüz körüshkendin kéyin, eyni chaghda kishilerning diqqitini bekmu tartip ketmigen idi , hetta neshr qilish ret qilinighan idi . hazirghiche u kitabtin bir nechche parchisila saqlinip qalghan idi. qiziqarliqi shuki , xarward uniwérsitétining kütüpxanisida bir parche saqlinip qalghan bolup, éytishlargha qarighanda , u kitab amérikidiki birdinbir tépilmas kitab iken . shunglashqa u kütüpxana u kitabni etiwarliq buyum dep qarap qimmetlik buyumlar öyige tizip qoyuptu .

eyni chaghda bu kitab soghuq muamilige uchrighanidi . bu belkim kitabning sehipisining uzunluqi we bayan qilish sheklining kishini jelp qilalmasliqi bilen munasiwetlik bolushi mumkin , kitab 1000 bettin artuq bolup , köp jayliri bash témidin chetnep ketken quruq mulahize idi , uning üstige nahayiti qalaymiqan , tertipsiz yézilghanidi . gerche kéyin Witir doktur bu kitabning paydiliq jaylirini in’gilizchigha terjime qilip , esli eserdiki munasiwetsiz mezmunlarni qisqartip , sehipisini 300 bet etrapida qilghan bolsimu , emma yenila kishige tomtaq we zérikishlik bilinetti .

kitabning ipadilesh sheklide mesile bolghandin bashqa , téximu muhim seweb, belkim kitabta bayan qilin'ghan idiye bilen eyni chaghdiki kishilerning idiyisining tüptin oxshimasliqi bolushi mumkin . Witirning dadisining terbiylesh nezeriyisining yadrosi : balilarni eqil nuri yétilgendin bashlapla terbiylesh kérek , dégendin ibaret . emma eyni chaghda put tirep turuwatqan yétekchi idiye bolsa : balilarni yette - sekkiz yéshidin bashlap terbiyilesh kérek , dégendin ibaret idi , bu sepsetige eyni chaghda kishiler shek shübhisiz ishen’genidi . bu sepsetidin bashqa yene ata - anilarni intayin wehimige salidighan bir köz- qarash bar idi , u bolsimu : deslepki terbiye balilarning salametlikige ziyanliq dégendin ibaret idi . shunglashqa , bu xil idiyining yamrap kétishi bilen Witirning dadisining terbiyilesh nezeriyisi eyni chaghda kishilerning neziride hetta chakina nersige aylinip qalghan idi . ata- anilarning uning nezeriyisidin paydilinip " addiy adem " ni meshiq qildurup "talantliq" qilip chiqimiz dégen arzusidin téximu söz achqili bolmaytti .

Karl Witir bir talantni barliqqa keltürüpla qalmay , yene oghlini kichikidin bashlap terbiyilep , dangq chiqirip muweppeqiyet qazan'ghanlarning ülgisi qildi, shundaqla yene uning ösüp yétilishidiki mexpiyetlikni jamaetchilikke ashkarlap, kéyinkilerning perzentlirini terbiyilep muweppeqiyet qazinishi üchün tunji ülgilik kitab bilen temin etti. töwende uning terbiyilesh idiyisining mezmunini tonushturimiz.

peqet épini tépip terbiyilisila, adettiki balilarmu talantliq bolup chiqalaydu.

iliwitsiyo mundaq dégenidi: "adettiki balilarnimu, peqet épini tépip terbiyilisila, talantliq bolup chiqalaydu." Karl Witir bashqilargha bu qaidini daim teshwiq qilatti.

bu dewrimiz kishiliri pütünley qobul qilip bolghan nuqtiinezer. eyni chaghda bundaq qilish unchilik ongay emes idi. jemiyette pütünley oxshimaydighan ikki xil talant qarishi mewjüt idi. birxili tughma talantni tekitlep, ademning teqdirini uning tughma talantning chong - kichikliki belgileydu, muhitning roli ikkinchi orunda turidu dep qaraytti. yene bir xil qarashta muhitning roli tekitlinip, tughma talantning roli anche muhim emes dep qaraytti. bu ikki xil qarashtikilerning wekilliri rosso bilen fistaloz idi. ilwitsiyo bolsa fistaloz éqimidikilerning péshiwasi idi. u: adem tughulghanda hemmisi oxshash bolidu, muhit, bolupmu baliliq mezgilidiki muhit oxshimighachqa, beziler belkim talantliq yaki dangliq shexs bolup chiqidu, yene beziler adettiki adem yaki kalwa bir adem bolup chiqidu, dégenge qetiy ishinetti.

Witirning dadisi ilwitsiyo telimatining tesirlendürüshi bilen balining ösüp yétilishide tughulghandin kéyinki terbiyining ehmiyitini tonup yetken. biz xuddi yuqirida otturigha qoyup ötkinimizdek, Witirning dadisi oghlini terbiyilesh jeryanida, özini maaripchi dewalghan ashu kishilerning öchmenlikige bashtin - axir uchrap kelgenidi. chünki uning terbiyilesh idiyisi ashu nopuzluqlarda shekillinip bolghan eqidige xilap idi. ilwitsiyoning qarishigha oxshimaydighini shuki, Witir balilarning tughma talantining oxshimaydighanliqini étirap qilatti. beziler sen balilarning tughma talantida perq barliqini étirap qilmiding dep uninggha hujum qilghan. emma, u yenila qetiy qoshulmighan.

u balilarning tughma talanti elwette perqliq bolidu, bezi balilarning köprek bolidu, bezi balilarning azraq bolidu dep qaraytti. biz eger eng bexitlik halda tughma talanti 100 bolghan balidin birni tughsaq, undaqta tughulghandiki leqwaning tughma talanti tughma bundaq normal balidin töwen bolidu, emma, adettiki balilarning tughma talanti texminen 50 etrapida bolidu.

eger balilarning hemmisi birxil usul bilenla terbiyilense, undaqta, ularning teqdiri tughma talantning az - köplüki teripidin belgilinidu. emma hazirqi balilarning köpinchisi mukemmel bolmighan maaripta terbiyiliniwatidu, shunglashqa, ularning tughma talantining yériminimu jari qilduralmaydu. mesilen, tughma talanti 80 bolghanlar peqet 40 ni jari qilduralishi mumkin; tebiy talanti 60 bolghanlar peqet 30 ni jari qilduralishi mumkin.

shundaq bolghanliqtin, mushu kemchilikni nezerge élip, balilardiki tughma talantning sekkiz, toqquz hesisini jari qilduralaydighan ünümlük maaripni qoysaq, dunyagha kelgende tughma talanti 50 bolghan adettiki balilarnimu tughulghanda tughma talanti 80 bolghan balilardinmu üstünrek halgha keltürgili bolidu. eger tughma qabiliyiti 80 bolghan balighimu oxshash maaripni yolgha qoyidikenmiz, undaqta aldinqisi kéyinkisige yételmeydu. biz buningliq bilen ümidsizlenmeslikimiz kérek, chünki tughulushidila adettin tashqiri tughma talanti bar bolghan balilar köp emes, köpinche balilarning tughma talanti 50 etrapida bolidu.

Witir tarixtin buyanqi ulugh kishiler we talantliqlarni yenimu ilgirilep tetqiq qilish arqiliq ularning köpinchisining mundaq yaki undaq kemchiliki barliqini bayqighan. u eger ulargha yenimu dana bolghan maarip terbiyisi bérilgen bolsa, ular choqum téximu ulugh, téximu saghlam, téximu mulayim, téximu keng qorsaq, téximu dangliq , téximu danishmen, téximu heqqaniyetchi, téximu bilimlik, téximu kemter we téximu qetiy iradilik bolghan bolar idi., bir éghiz gep bilen éytqanda, téximu mukemmel, kamaletke yetken ulugh we talantliq bolup chiqalaytti, dep qarighan.

uning qarishi boyiche: eger dunyagha kelgendila adettin tashqiri tughma talanti bar balilarni dana usul bilen terbiyilise, undaqta ular mölcherligüsiz derijide tereqqiy qilidu. emma, epsuslinarliq shuki, tughulushidinla adettin tashqiri tughma talantliq balilar intayin az uchiraydu.

shunglashqa, Karl Witir: balilarni eqil nuri échilghandin bashlapla terbiylesh kérek, shundaq qilghandila andin talantliqlarni terbiyilep chiqqili bolidu dep qarighan. u bu qaidini yenimu chüshendürüsh üchün bambuk derixini misal qilghan.

emeliyette, ela nesil nezeriyichilirimu qabiliyetning érsiyetlik bolidighanliqi nezeriye jehettin éytqanda eqilge uyghun bolidighanliqini, emma qabiliyetning érsiyetlik bolushi mal- mülükning miras qalghinigha hergiz oxshimaydighanliqini étirap qilatti. mal- mülükning miras qélishi réalliq hésablinidu, qabiliyetning érsiyetlik bolushi réalliq hésablanmaydu. ata- anilar qabiliyitining balilarda érsiyetlik bolushi bir xil éhtimalliq bolup, qabiliyitini achalmisa ünümi bolmaydu. peqet qabiliyitini achalisila andin ünümi bolidu.

talantning meydan'gha kélishi tughma qabiliyet bilen munasiwetlik, emma, téximu tekitlep qoyushqa tégishlik bolidighini shuki, eger balilar tughma qabiliyetkila tayansa héchqandaq ishni wujutqa chiqiralmaydu. balilarda tughulghanda nahayiti yuqiri tughma qabiliyet bolghan teqdirdimu eger jari qildurulmisa, yenila héchnémige esqatmaydu. jemiyette ilgiri tughma qabiliyiti yuqiri nurghun balilar bolghan, epsuski ulardin bir munchisi tughma qabiliyitini toluq jari qildurulmighanliqtin adettiki ademlerdin bolup qaldi. qabiliyetning érsiyetlik bolushi nezeriye jehettin turghuzulghan bolsimu, érsiyet xaraktérlik talantliqlarning barliqqa kelgenliki toghrisida misallarning bekmu az bolushi ene shu sewebtindur.

Karl Witirning tesirige chongqur uchrighan sidz doktur mundaq deydu: balilar xuddi sapal qacha yasaydighan séghiz laygha oxshaydu, terbiyileshning qandaqliqi ularning netijisining chong- kichiklikini belgileydu! balilar kichikidin bashlap terbiyilense, muzikant, ressam, shair, alim bolup chiqalaydu. emma, beziler belkim mundaq déyishi mumkin:" muzikant bolush üchün sezgür qulaq bolushi kérek, eger sezgür qulaq bolmisa, qanchiki baldur muzika ögetken bilen yenila muzikant bolalmaydu. emma, sezgür qulaq bala tughulushidinla bolidu, shunglashqa, séning terbiyengge men ishenmeymen."

sezgür qulaq barmu- yoq? bu chonglar yaki kichik balilar chong bolghandin kéyin deydighan gep. eger balilarni ikki, üch yashtin bashlap meshiq qildurghanda, ularning quliqinimu tamamen sezgür qilip yétishtürgili bolidu. pisxologlar deydighan körüsh sezgü tipidiki we anglash sezgüsidiki balilar dégenlermu tughulghandin kéyin shekillengen bolup tughma bolmaydu. yawropada, beziler eger üch ewlad hemmisi muzikant bolsa, andin bir chong muzikant chiqalaydu deydu. bu talant érsiyetlik bolidu dégen nezeriye nuqtisidin éytqanda nahayiti xata köz qarashtur. muzatni misal qilsaq, u dangliq muzikant bolup chiqishida muzika yangrap turidighan ailide tughulup, kichikidin bashlapla muzikigha hewes qilip, yaxshi terbiye alghan. mikliandjilu tughulup uzaq uzaq ötmeyla yézigha apiriwétilgen, bashqilarning öyide chong bolghan, uning inikanisi bir tashchining ayali bolup, u mundaq dégen:" men bu ailide inikanamning sütini émipla qalmay, yene bolqa bilen iskinini yaxshi körüp qaldim." mikliandjilu ailisi intayin bay, ésilzadiler ailisi bolup, uning neqqashchi bolushigha bekmu qarshi turatti. emma, uning qiziqishi qelbide ot bolup yan'ghanliqtin, uning bu qizghinliqini dadisimu tosup qalalmidi.

lin niyning öyi köl boyida idi, etrapida yawa güller, ormanlar bolup, atlar kishnep, béliqlar suda üzüp yüretti, u mushundaq muhitta chong bolghachqa, dangliq biologiye alimi bolup chiqqan. bundaq misallar sanap - tügetküsiz.

qisqisi, xuddi sapal qachilarni yasaydighan séghiz laygha oxshash balilarning élastikiliqi nahayiti zor bolidu. muhit bilen terbiye uni terbiyilep qandaq yétildurmekchi bolsa shundaq yétildüridu.

meshhur kishiler yaki alimlarning balilirining meshhur kishilerdin bolup kétishi natayin. burun bir mektep bolup, besh- alte oqutquchi bir qétimliq yighilishta: dokturla r yaki meshhur kishilerning balilirining netijisi omumen yaxshi bolmaydu, dégen yekünni chiqarghan. bu elwette toghra höküm emes. wehalenki balilarning ulugh zatlardin bolidighan- bolmaydighanliqigha mekteptiki netijisigila qarap höküm chiqarghili bolmaydu. biraq ulughlarning balilirining ulughlardin bolushi natayin, bu- heqiqet, dunyada mundaq misallar nahayiti köp. néme üchün shundaq bolidu? bu iqtidar mesilisi, iqtidar dégen bu nerse yalghuz érsiyet mesilisila emes, eng muhimi méngining tereqqiy qilghan-qilmighanliq mesilisi.

biz érsiyetning muhimliqini inkar qilmaymiz, lékin balilarning teqdirige nisbeten éytqanda érsiyet xuddi nurghun kishilerning qarishidikidek küchlük hel qilghuch küchke ige emes. " Karl Witirning terbiyilinishi" dégen kitabta Witir kishilerni:" ümidsizlenmenglar, hemmige qadirliqning bolidighanliqigha ishenmenglar, qetiy tewrenmey ishlewéringlar, silerning baliliringlarning ulughlardin bolalishimu éhtimalgha yéqin" dep agahlandurghan.

balilarning yoshurun qabiliyitining kémiyip bérish qanuniyiti

balilar gerche yoshurun qabiliyetke ige bolsimu, lékin mundaq yoshurun qabiliyetning kémiyip bérish qanuniyiti bolidu. alayluq:tughulghandila%100yoshurun qabiliyetke ige bolghan bala, eger tughulghandin tartipla uninggha qarita köngüldikidek terbiye élip bérilsa, u %100qabiliyetke ige adem bolup chiqishi mumkin, eger terbiye besh yashqa kirgendin kéyin élip bérilsa, gerche terbiye nahayiti qamlashturup élip bérilghan teqdirdimu, peqet %80 qabiliyetke ige adem bolup chiqidu, eger terbiye 10 yashqa kirgendin kéyin élip bérilsa, terbiye qanche yaxshi bolghan teqdirdimu, qabiliyti peqet %60 kila yétidighan adem bolup chiqidu. démek terbiye qanche kéyin élip bérilsa, balilarning qabiliyetke ige bolushi shundaq az bolidu. mana bu- balilarning yoshurun qabiliyiti kémiyip bérish qanuniyiti.

mundaq qanuniyetning barliqqa kélishidiki sewep shuki, her bir janiwarning yoshurun iqtidarining özning tereqqiy qilish mezgili bolidu, uning üstige mundaq tereqqiy qilish mezgili özgermes bolidu. derweqe, bezi janwarlarning yoshurun qabiliyetning tereqqiy qilish mezgili uzaq, bezi janiwarning yoshurun qabiliyitining tereqqiy qilish mezgili qisqa bolidu. meyli qaysi xildiki janiwar bolsun, eger uning tereqqiy qilish mezgilide tereqqiy qilishigha yol qoymighanda menggü qayta tereqqiy qilalmaydu. Meslen： chöjining" anisining arqisidin egiship méngish qabiliyiti" ning tereqqiy qilish mezgili texminen tuxumdin chiqqandin kéyin töt kün ichide bolidu, eger mushu mezgilde uning tereqqiy qilishigha yol qoyulmisa, uning shundaq qabiliyiti menggü tereqqiy qilmaydu. shunga emdila tuxumdin chiqqan chöjini deslepki töt kün ichide öz anisining qéshida qoymighanda u menggü anisigha egeshmeydu. chöjining " anisining awazini perq étish qabiliyiti" ning tereqqiy qilish mezgili alahezel tuxumdin chiqqandin kéyinki sekkiz kün ichide bolidu, eger bu mezgilde chöjining öz anisining awazini anglashqa yol qoymighanda, uning mundaq qabiliyiti menggüge ölidu. küchükning " yep éship qalghan nersini topigha kümüsh qabiliyiti" ning tereqqiy qilish mezgiliningmu mueyyen chéki bolidu. eger bu mezgilde uni yemni kömgili bolmaydighan bir öyge qoyup qoyghanda, u mundaq qabiliyetke menggü ige bolalmaydu.

ademning qabiliyitimu shundaq bolidu, balilarning yoshurun qabiliyitining kémiyip kétish qanuniyiti bolidu, tughulushidinla %100 qabiliyetke ige bolup tughulghan teqdirdimu, waqtida terbiyelenmise, besh yashqa kirgende, 80% , 10 yashqa kirgende 60% ke chüshüp qalidu, 15 yashqa kirgende aran 40% qabiliyiti qalidu.

shunglashqa balilarni terbiyileshte mundaq kémiyip kétishni tosushni birinchi muddia qilish kérek. chünki mundaq kémiyip kétishni balilargha özining yoshurun qabiliyiti tereqqiy qildurush pursiti bermey u qabiliyetni öltürüp qoyush keltürüp chiqidiken. shunga balilarni terbiyileshtiki eng muhim nuqta, balilargha özning qabiliyitini tereqqiy qildurush pursitini del waqtida tughdurup bérishtin ibaret.

qandaq qilghanda balilarning yoshurun qabiliyetning kémiyip kétishini tosqili bolidu? Karl Witir shundq hésablaydu: terbiyige imkanqeder baldur tutush qilish, bala tughulghan kündin bashlapla kirishish lazim. bala tughulup üch yashqa kirgiche balining chong méngisining sheyi qobul qilish usuli kéyinki chaghlardikidin tolimu perqliq bolidu, ular sheyining belgilirini tehlil qilip emes, belki qayta- qayta közitip éside qalduridu, pütkül sheyining tesiri öz eyni boyiche bu" endize " boyiche balining chong méngisige tamgha bolup bésilidu.

bowaqning endize perq étish qabilyiti menggü bizning tepekkürimizdikidin éship chüshidu. yéshi üchke toshmighan balilargha élip bérilidighan terbiye" endize terbiyisi" dur. bowaqlar sheyini köp qétim qayta- qayta közitishtin zérikmeydu, shunga üch yashqa kirishtin burunqi mezgil" zorlap qoyush " mezgili hésablinidu. balilarning hesh- pesh dégüche pütkül endizini igilep bolushtek endize perq étish qabiliyitige chonglar menggü yétishelmeydu. ularning chong méngisi aq qeghez halitide bolghachqa, ularning xuddi chonglargha oxshash tehlil yürgüzüshi we höküm chiqirishini tesewwur qilghili bolmaydu. shunga shundaq déyishke boliduki, ularda chüshinish we hezim qilish qabiliyitining bolushi hajetsiz, eger siz toghra dep qarighan endizini balining téxi öz aldigha yaxshi bilen yamanni perq étish iqtidarigha ige bolmighan chong méngisige daim janliq halda, tekrar_ tekrar quyup turmisingiz, u yaman nersilerni anche perqlendürmeyla, köp miqdarda qobul qiliwélip, ademning sapasini shekillendüridu. shunga, melum menidin éytqanda endize mezgili ademning pütün hayatini belgileydu.

üch yashqa kirishtin burunqi endize mezgilide némilerni " mejburiy quyush" kérek? texminen éytqanda, bu mundaq ikki jehettiki mezmunlarni öz ichige alidu: birinchisi, eqliy qabiliyet asasini, chong ménge paaliyiti asasini salidighan til, muzika, yéziq we süret, resim shekilliri qatarliq endizilerni qayta- qayta " quyush " kérek; ikkinchisi, kishilik turmush ( hayat) ning tüp mizani we pozitsiyisini singdürüsh lazim. köpligen tetqiqat we tejribiler shuni körsitiduki, bowaq mezgilide baligha her küni oxshash tirminni ögitip balining chong méngisidiki tirmin ambirini üzlüksiz ghidiqlap turghanda balining este qaldurush qabiliyitining téz tereqqiy qilishni ilgiri sürgili bolidu.

" xarwadqizi" lyuyitingning anisi lyuwéyxua Karl Witirning bir terbiye idiyisini qobul qilip deslepki mezgildiki terbiyeni qetiy dawamlashturup qizining xatire qabiliyitini adettiki balilarningkidin zor derijide ashuruwetken. balilarning " yatsirash " tin ibaret tunji qétim ipadileydighan xatire qaldurush qabiliyitini misalgha alsaq, liyu yitingning üch ayliq bolghan chéghidila yatsirashqa bashlighan(bu otturiche sewiydin-----bolghan ish) , alte yérim ayliq bolghanda" chüshinish xatirisi " peyda bolghan ( yeni tirin bilen maddiy jisimning munasiwitini chüshinidighan bolghan). wehalenki mundaq ehwal%50 balilarda10 ayliq bolghanda körilidu. u bir yash bir ayliq bolghanda xatire qabiliyitidek yene bir sekresh barliqqa kelgen. xatire qaldurush usuli jehette, u emdi insanlarda üch yashqa kirgiche bolidighan" endize boyiche xatire qaldurush" usuli boyichila xatire qaldurushtin tereqqiy qilip üch yashtin kéyin andin bolidighan" bölüp xatire qaldurush " qabiliyitini yétildürgen. anisining boshashmay tirishishi arqisida qizgha bérilgen terbiyidin memnuniyetlik méwiler hasil bolghan.

qizi bir yérim yashqa kirgende, ana uninggha tang dewri shéirlirini yadlashtin sinaq teriqiside ögetken. deslepte ikki xet, ikki xettin ögetken. bir qanche kündin kéyin u orda tékisti aq padishah, Hesen_Hüsen dégenge oxshash shéirlarni sudek yadliyalaydighan bolghan, gerche shéirning menisini uqmisimu, lékin naxsha oqughandek oqup anisigha shéir qapiyilirining nahayiti rétimliq ikenlikini hés qildurghan. shuningdin kéyin lyuyitingning öginish qizghinliqi izchil türde nahayiti yuqiri bolup kelgen, momisi uninggha:" atti tang chillap xoraz, échildi minglap derwazilar... " dégen bir misra shéirni ögetken. u zawut rayonining jenubidin shimaligha ketken chaghlirida xoraz körgen haman, bu shéirni yadlighan.

terbiyidin meqset etrapliq tereqqiy qilghan talant yétishtürüsh

bala Witir öginishke netije qazan'ghandin kéyin kishiler dadisining bala terbiyilesh muddiasi toghrisida ghulghula qilishqa bashlighan. mesilen: beziler u oghlini alim yétishtürüsh nishani boyiche terbiyileydu dégen, yene beziler téximu qipyalingach halda: u balisini bir ewliyah qilip terbiyilep kishilerni heyran qaldurmaqchi, déyishken. Witirning dadisi bu geplerni anglap nahayiti biaram bolup, ular méning bala terbiyilesh meqsitimni xata chüshiniwalghan dep qarighan. töwende uning kitabtiki bayanlirini sitata keltürimiz, bu bizning balilargha bérilidighan deslepki terbiye bilen, ularning normal ösüp yétilishi ottursidiki munasiwetni chüshiniwélishimizgha yardem béridu.

men peqet oghlumni etrapliq tereqqiy qilghan talantliq qilip yétishtürüshnila oylidim. shunga özümdiki azghine eqil_parasitini toluq ishqa sélip, ishqa tesir yetmigen ehwalda, uni etrapliq yétishken, tétik, bextlik yash qilip yétishtürüsh üchün tirishtim.

men jismaniy hem meniwi jehettin etrapliq tereqqiy qilghan ademni yaxshi körimen. oghlumni misalgha alsam, her qétim oghlumning grék tili, latin tili yaki matématikighila qiziqip ketkenlikini körginimde, uning mundaq xahishini derhal amal qilip tüzettim.

kishiler méni oghlining chong méngisinila tereqqiy qildurush bilen bolup ketti dep hésablashti. bu xata idi. men hewes qilmaydighan we bilimi yoq ademlerni yaxshi körmeymen, er- xotun ikkimiz bir niyette hemkarliship oghlimizning sawat, tesewwur qabiliyiti we hewes qatarliq jehetlerdiki qabiliyitini yétildürdüm. men yene tiriship oghlimizda pezilet we hésiyat yétildürüp, uni aliyjanab exlaqqa we muhebbet bilen nepretni éniq ayriydighan peziletke ige qildim. men atalmish alimlardin bizarmen. atalmish alimlar kallisi ishlimeydighan, epti qaxshalgha oxshaydighan, muz chiray, yéqimlashqili bolmaydighan ademlerdur. ular özining ashunchilik kesipnila bilidu, özining bashqilarningkidin artuq bilimi barliqini köz- köz qilish üchün, meyli kim bolsun, meyli qeyerge barsun, kishiler yaxshi körsun yaki yaxshi körmisun, daim özining ashu kespi üstide gep satidu. ularning kespining sirtidiki nersilerdin xewiri yoq hem undaq nersilerge qiziqmaydu. mesilen: xuddi bu dunyadiki tamaq yémeydighan ademlerge oxshash, ularda sawat nahayiti kem, ular yene éqim mesililiri toghrisida cholta qarashlirini otturigha qoyup kishilerning mesxirisige qalidu. bular ene shu atalmish alimlardur. yene ularning dégenlirige qulaq sélip, yazghanlirigha köz yügürtüp baqayli: ular nahayiti az anglaydighan ilmiy atalghular we chüshenmek tes bolghan sipager sözlerni qollinip kishilerni néme qilishni bilelmes qilip qoyidu; ular melumatliq we keng dairilerge qiziqidighan yashlarni qongaltaq, chakina ademler dep qaraydu, muamilige mahir, turmushta hewesmen ademlerni chökürüridu. men qandaqsige oghlumni mushundaq alimlardin qélip yétishtürimen? ewliyah bala yétishtürüp kishilerni heyran qaldurmaqchi dégen néme u? u parniktiki ot- chöpning özighu?! eger méning oghlumni ewliya bala qilip terbiyilesh niyitim bolidighan bolsa, u chaghda men bashqilargha ziyan yetküzidighan, xudagha asiyliq qilghan adem bolup qalmamdim!

omumen alghanda, balilar eqliy jehette aldin tereqqiy qilip ketse asanla tigh uchi ashkarlinip qalidu, mesilen: biz daim anglighandek pokoni bala sekkiz yéshidila alte döletning tilini öginwaptu. pustani bala emdi toqquz yashqa kiripla aliy mektepke ötüptu. yene bir bala aran 14 yashta turup dokturluq unwanigha érishiptu dégendek, emma ularning bashqa jehetlerdiki tereqqiy qilishi zadi qandaq, buninggha ata- anilar we etraptiki kishiler asanla sel qaraydu hem buning kishiler teripidin ularning iqtidarini ölcheydighan ölchem qilinishimu tes.

bu heqte Witirning dadisining usuli barliq ata- ana bolghuchilarning ehmiyet bérishige erziydu. uning ghayisi balisi Witirni etrapliq tereqqiy qilghan talantliq qilip yétishtürüshni öz ghayisi qilghachqa, u exlaq terbiysige eqliy terbiyige qarighanda alahide küch serp qilghan. uning bundaq qilishi özining salahiyitigimu uyghun kéletti, u telepchan, estayidil bastér bolghachqa özining balisini xulq- mijez jehettin terbiyilep yétishtürüshke alahide ehmiyet bergen. Witir kichikidinla teqwadarlarche terbiyige alahide ige bolghan. uning bilen tonushqanliki adem " xuddi malaikidek sap" dep maxtashqan. u heqiqeten intayin teqwadar, nahayiti méhriban, köyümlük, omaq bala idi. u ezeldin bashqilar bilen urushup qalmighan, tebietke muamile qilishta, haywanlargha dexli yetküzmeyla qalmastin, bir yawa gül ghunchisini üzüshkimu közi qiymighan .

Witir akghan terbiye we qolgha keltürgen netije texminen yuqirqilardin ibaret. éhtimal beziler shundaq terbiye élish jeryanida uning salametlikige tesir yetkenmu_yetmigenmu? dep sorishi mumkin. bu heqiqeten bir muhim mesile. lékin Witir kichikidinla saghlam bolupla qalmay, chong bolghandimu nahayiti saghlam bolghan. tilshunas hayni bir parche xétide Witir 10 yash chéghida uni sinap baqqanliqini, u chaghda Witirning til talantining karamet ikenlikidin heyranlinip qalmay, uning salametliki, gol we tétik ikenliki, jismaniy we meniwi jehette héchqandaq binormal nuqtining yoq ikenlikidinmu heyranlan'ghanliqini yazghan.

yene beziler Witir ashundaq terbiye shire aldida olturup kitab yadlap ige bolghan hem özining omaq, romantik hésiyat bilen tolghan ösmürlük chaghlirini qilche menisiz bolghan chaghlarda ötküzgen bolushi mumkin dep qarishi mumkin .

bumu pakit emes, gilentinning bir kublit shéirida :" heqiqetning temini tétishtin artuq bext yoq , heqiqettin behrimen bolushtek bext untulmas bext " dégen dégen misralar bar. kichikidila heqiqettin behriman bolghan Witir her qandaq balidin bexitlik idi. yuqirida bayan qilip ötkinimizdek, dadisining terbiyisi nahayiti ésil bolghachqa, uning nuqul halda shire aldida olturup pütün diqqiti bilen kitabi oquydighan chaghliri nahayiti az idi. u qan’ghudek oynashqa we heriket qilishqa toluq waqt chiqiralaytti.

witr kichikidila gherez uqidighan, bashqa balilar uqmaydighan nurghun ishlarni uqidighan bolghachqa, uning üstige her ishqa nisbeten pishshiq qarashqa ige bolghachqa, balilar uning bilen oynisa nahayiti xushal bolatti. bashqa balilar bilim jehette uninggha yétishelmisimu, lékin u zadi tekebburluq qilmaytti hem bashqa balilarni kemsitidighan yaki közige ilmaydighan ishlarni zadi qilmaytti. bezi balilar biliyshingliq qilghan chaghlardimu, u nahayiti ustiliq bilen bir yaqliq qilatti, hergiz ular bilen jangjallashmaytti. ezeldin kishiler " uqumushluqlar mestane kélur " dep qarap kelgen bolsimu, lékin Witir meyli kichik chéghida bolsun, yaki chong bolghanda bolsun kallisi ishlimeydighan kitab mestanisi emes idi, uning tomurlirida kichikidin tartipla edebiyatning qéni aqatti. u kichikidila qedimdin buyanqi edebiy eserlerni pishshiq bilip qalmay, belki nahayiti burunla nadir shéir we maqalilarni yazghanidi. uning kéyinki chaghlarda " danti" ni tetqiq qilghan talant igisi bolalishi, " danti" ni tetqiq qilghan mutexessis bolushi hergiz tesadipiy ish emes.

köp ejir singdürüp balilarni saxawetchan qilip yétishtürüsh kérek

Witirning dadisi öz oghlini saxawetchan qilip yétishtürüsh üchün nahayiti köp ejir singdürgen, Witir kichik chéghidila uninggha qedimdin tartip shu zamanlarghiche bolghan xeyri_saxawetlik ishlarni hékaye qilip bergen. Witir yaxshi ish qilsila derhal: " yaxshi! nahayiti yaxshi qilding balam! " dep teqdirligen. bezide téxi ayali we el-aghiniliri aldida: " Witir bügün bu ishni nahayiti obdan qildi" dep maxtighan. lékin uning bundaq teqdirleshliri ziyade bolmaytti . chünki u oghlida meghrurluq peyda bolushning aldini alatti. u bundaq ishlarni körgenla jayda dawrang qilip yürmeytti, peqet özining terbiye usulini chüshinidighan kishilergila deytti.

Witir sel chong bolghandin kéyin, dadisi uninggha exlaqqa dair türlük shéirlarni déklamatsiye qilip béretti. Gérmaniyede méhribanliq, dostaniliq, yéqindarchiliq, keng qorsaqliq, baturluq, qurban bérish qatarliqlarni medhiyeleydighan nurghun shéirlar bar. Witir bir qanche yashqa kiripla bundaq shéirlarni pishshiq yadliyalaydighan bolghan. Witirning dadisi yene uninggha " heriket xatirsi " yasap bérip, u yaxshi ish qilsa, menggüge xatire qaldurush üchün, shu xatirige xatirilep mangghan, her tereptin ilham bérilip turulghachqa Witir kichik chéghidila ömür boyi yaxshi ish qilishqa bel baghlighan.

Witirning dadisi, xuddi Witirni bashqa jehetlerdin terbiyiligenge oxshash, kichikidin tartipla uni saxawetchan qilip terbiyileshte hergiz uni shundaq qilishqa mejburlimighan. belki bundaq qilishqa qiziqturush üchün ejir singdürgen. shundaq qilip uni özini tutuwalghan we yaxshi ish qilghan chaghdiki xushalliqtin behrimen bolidighan qilghan. derweqe, balilarni bundaq xushalliqtin behrimen bolushning ehmiyitini chüshinidighan we éside saqlaydighan qilmaq heqiqeten nahayiti tes, lékin hergiz mumkin emesmu emes.

shahmat oynash, bilyart oynash qatarliqlarni misalgha alsaq, öginiwalghandila andin uningdin xushalliq hés qilghili bolidu. sewrchanliq bilen terbiyiligendila saxawetlik ishlarni qilishni öginidu we saxawetlik ishlarni qilghanliqidin xushallinidighan bolidu.

Witirning dadisi özining oghlini bir aliyjanap adem qilip yétishtürüsh üchün Witirda saxawetchanliqni yétildürüsh üchün ejir singdürgen. shunga u kichik Witirgha yaman ish qilghanlarning jazalanliqigha dair hékayilerni daim sözlep bergen hem bundaq yaman ademlerning yamanliqini qattiq eyibligen. Witirning dadisi yene bu selbiy tiplarni misal keltürüshni Witirgha saxawetlik bolush toghrisida nesihet qilishning wastisi qilghan.

saxawetlik ishlarni qilishqa nesihet qilishtiki muddia bilen saxawetchan qilip terbiyileshtiki muddia otturisida az- tola perq bar. aldinqisida Witirning dadisi omumen pul bilen mukapatlashni asas qilghan. emma Witir yaxshi ish qilsa pul bermey, " heriket xatirisi " ge yézip qoyghan. yighinchaqlap éytsaq, uning meqsiti:" öginish bizge bu dunyaliq bext élip kélidu, xeyr - saxawetlik, sawapliq ishlar bizge xudaning mukapat_inamini élip kélidu" dégendin ibaret.

shunga Witirning dadisi oghlini mukapatlighan chaghda, köp hallarda, bu ikki muddiani teng ishqa salghan. eger Witirning öginishi yaxshi bolsa herküni uninggha bir köprek heq bergen, lékin uning öginishi nahayiti yaxshi bolsimu, lékin herikitide sewenlik bolsa, bir köprek heqni bermigen. Witirning dadisining mundaq mukapatlash tüzümi toghrisidiki xatirisi kishini nahayiti tesirlendüridu:

daim shundaq ishlar bolup turdi, oghlum sewenlik ötküzüp qoyghanda, teshebbuskarliq bilen:" dada, men bügün sewenlik ötküzüp qoydum, shunga pul almaymen... " deydighan boldi. bu chaghda men nahayiti hayajanlan'ghan bolsammu, emma oghlumni dep, hayajanliqimdin tökülüwatqan yashlirimni toxtitiwélishqa mejbur boldum. özümni bésiwélip, " shundaqmu? men uqmaymen. undaq bolsa ete bir yaxshi ish qilghin" dédim. emeliyette bu chaghda méning könglüm tolimu yérim bolatti, uninggha bolghan méhir- muhebbitimni ipadilesh üchün, daim ixtiyarsiz halda söyüp kétettim.

bezi ata- anilar néme üchün Witirning dadisi uni ilhamlandurush üchün pul bilen mukapatlash tüzümini qolinidu? dep sorishi mumkin. eslide bu Witirning dadisining uninggha" öginishning bu dunyaliq bext - saadetke élip kélidighanliqi " ning menisini bildürüsh üchün qollan'ghan, bir qeder emeliy bolghan usuli idi. u kitabqa: " gerche xijilliq hés qilsammu, lékin oghlum obdan oqusila, men herqétim uninggha bir köprek berdim. buningdiki meqsitim, oghlumgha erzan heqqe érishmekning neqeder tes ikenlikini hés qildurush idi" dep yazghan.

Witirgha bérilgen pullar qandaq bir terep qilin'ghan? Witirning dadisi oghligha bu pullarni imkanqeder ehmiyetlik ishlar üchün xejleshni ögetken. mesilen: bezide Witirgha tortqa oxshash nersilerni sétiwalsa ehmiyetlik bolmaydighanliqini, eswab, sayman sétiwalsa, menggü rolini jari qilduridighanliqini chüshendürgen. yene mesilen: bezide Witirgha rozjdéstwa bayrimigha oxshash bayramlarda dostlirigha we namrat kishilerge az- tola sowghat élip berse ularning choqum xush bolidighanliqini eskertken.

etraptiki kishiler tebiy apet, süniy balilargha oxshash kishini parakende qilidighan ishlargha yoluqqanda, salahiyitini uyghun kelsun- kelmisun, Witirning dadisi Witirni élip ularni yoqlighili barghan. bu chaghda Witirmu özi saqlighan pulini élip apetke uchirighuchilardin hal sorighan. bu chaghda Witirning dadisi pursetni ching tutup: " Witir, sen nahayiti toghra qilding, gerche sowghat az bolsimu, lékin xuddi" injil " da yézilghan eshu tul xotun bergen birtengge " " injil " diki hékaye bolup " marko injili " ning 12- sürisining axirigha shundaq yézilghan .

eysa eleyhisalam kishilerning kümüsh xezinisige qandaq pul tashlaydighanliqigha qarap olturuwerdi. xélilighan baylar melum sanda pul tashlidi . bu chaghda bir namrat tul xotun kélip xezinige ikki tengge tashlidi . eysa eleyhisalam muritlirini chaqirip , ulargha : men silerge rastini éytsam , bu tul xotun tashlighan pul köp adem tashlighan puldin jiq . chünki bu ademler éshinidighan ademler, ular oshuq pullirini tashlidi. emma tul xotun özige yetmeywatsa , özning bisatida bar pulning hemmisini tashlidi " dégen.

" injil " diki mushuninggha oxshash hékayilerge qedimdin hazirghiche bolghan riwayetler hem shéirlardiki söz- ibariler arqiliq Witirning yaxshi ish qilishigha ilham bérish Witirning dadisining aditige aylan'ghan . u , Witirning kichik chéghidin tartipla Witirgha bu geplerni éside saqlashni jikiligen . shunga u her qétim oghlidin : " Witir , pokoni mundaq ehwalda qandaq qilghan ? " dep sorighanda , Witir derhal chüshinip , ye tiriship yaxshi ish qilghan , ye yaman ish qilishni toxtatqan . Witirning dadisi Witirni öginishke ilhamlandurush üchün sadda ishlarnimu qilghan : her qétim Witir birer kitabini körüp yaki terjime qilip bolghandin kéyin , ata- bala ikkiylen xuddi éghir yükni yelkisidin éliwetkendek bolup , birlikte : " yashisun komér"