<
<
<
<
Bore Ana
Tohti Ayup
Tohti Ayup
Baharning ahirqi kunliri ...
Yaylaqta qarning ahirqi parcilirimu erip tugigen, u peqet taghning teskey teripidiki yanbaghirlarda we taghning egiz coqqiliridila qara qixning qehritan soghuq caghlirini eslitip kumuxtek yaltirap korunetti. Tehi hepte ilgirila huddi keselcan ademning cirayidek sarghuc hunuk we kongulsiz korunidighan keng yaylaq bugun yexilip sus yexilciliqqa purkengen, uningdin isqa ohxax kokuc reng, nemhux isiq hor koturuletti. Tagh ustidin yenik soqiwatqan qurghaq xamal helimu soghuq idi. Biraq u yenila tagh nahxsining eks sadasidek yeqimliq, lerzan, quyax nuridek yumxaq hem rahetlik tuyulatti. Uning bowaq tiniqliridek illiq nepesliride ozgice mezzilik puraq: Ekcigen yerning we dewirqay bilen arca yapriqining nemlengendin keyinki kucluk hidi...
Kok bore xepisiz yorghilap qarighayliq arisidin ciqip keldi. Uning kopken, peske sanggilighan yelinliri yorghilighanda ikki yangha cayqilip baratti. Ozimu korunerlik oruqlighanidi, yota hem qorsaqliridiki kul reng, aquc tukler purlixangghu korunetti. Qacanlardidur yerimi uzuwetilgen, emdi diqmaqlixip qalghan kalte quyruqi uni tebi'iy guzelliki we seltentini yoqatqan japakex hem bicare qilip korsitetti. Emma wujudida kuc, tuyghunluq we oz - ozige bolghan adettin taxqiri ixenc urghup turatti. Gewdisi tolghan, putliri uzun hem quwwetlik idi. Wujudida hayatliqni eymendurguci, qorquncqa salghuci yawayi wehxiylik, kozliride ghayet kucluk kokuc nur caqnap turatti. Bore derya yaqisigha kelip, derya suyining heywetlik xarqiraxlirigha tuyghunluq hem pewqul'adde otkur sezimi bilen qulaq selip turdi.
Yaylaqning gherbiy teripide ximaldin jenubqa tar, emma ikki qirghiqi qilic bilen kesp cuxurulgendek tik aq teke deryasi eqip turatti. Deryaning upqunluq xoh eqini baxqice idi. Merwayittek cecilip turghan aquc buzjghunliri yiraqtin huddi simaptek yaltirap kozni caqatti, taxtin - taxqa urulup, kuwejep aqidighan heywet dolqunliri yaylaqning boluq osken ot - coplirige toyunup semrigen bir top atning tinimisiz xoh cepixlirini eslitetti. Uningdin tarawatqan guldurligen uzulmes heywetlik sada zeminni titritetti, tagh icini lerzige salatti...
Borini korup qizil tumxuq coghundekler (Izahat:coghundek - taghda yaxaydighan, xekli qaghigha ohxaydighan bir hil qux.)Asmanda ensiz cunguldaxti we aldirap tenigendek alliqayaqlargha ucup birdemdila kozdin ghayip boluxti. Emma bore coghundeklerni kormigendek, conguldaxlirini anglimighandek, texwixlirige perwa qilmighandek idi.
Bore peske cuxup, tagh teriki tuwige kelip, uni - buni purap kordi. Etrapta quruq haraq botulkiliri, tamaka qapliri, solyaw haltilar cecilip yatatti. Bore uningdin yirginip neri ketti. Bexini koturup, nemhux hawani teme bilen purap baqti. Borining bugun owdin teliyi kelmigini, xunga uwisigha oljisiz qaytip ketiwatqini eniq. Meyli nemila bolmisun, uning emdi uwisigha qaytidighan waqti yetti. Wujudida uni nepesseri aldiritiwatqan, teqezza qiliwatqan, icini koyduriwatqan, seghinduriwatqan pewqul'adde nazuk sezim kuci uni qanaet bilen toyunuxqa undimekte, meylini oz uwisigha tartmaqta...
Bore qaghinek, ziriq, arca we azghan bilen bukkide qaplanghan tagh baghrini boylap, huddi yilanning soylixidek cebdeslik bilen yuqirigha yamaxti ...
Taghning burtup ciqqan qoram taxliri kok, borining tuklirimu kok, huddi tagh bilen bir jan, bir tendek... Wujudi, jismi axu kopkokluk icige yughurulup ketkendek idi ...
Bore hex - pex deguce oz uwisining aldigha, etrapi qoyuq arca hem ziriq bilen qaplanghan tagh ongkurige yetip keldi. Tughulghinigha bir aydin axqan, kozliri yengila ecilghan bore kucukliri anisining tonux, mehirlik hidini anisi derya boyidiki ceghidila purap ulgurgen, xunga hemmisi ongkur aghzigha ciqip teqezzaliq bilen telmurup turuxqanidi . Anisi ongkur aghzigha kelgen haman bex kucuk ghingxip yelinghinice anisigha tengla taxlinixti. Tejribilik ana balilirini ongkurning eng ickiri yerige, pinhan, hetersiz we illiq makanigha baxlap kirdi. Astigha bir qewet xiwaq, emen we qoy yungi yeyilghan ongkur ici issiq, nemhux hem rahetlik idi. Kalte quyruq bore qoy yungi ustide putlirini uzun sunup, bexini yerge qoyup, yenice sunaylinip yatti. Ecirqap ketken bore kucukliri anisining baghrigha taxlinip, sut bilen tompayghan yumran emceklirini talixip emixke baxlidi. Emcikining boxqine aghrixi icidiki xerin ghidiqlinix xuncilik lezzetlik idiki, kalte quyruq wujudidiki besix mumkin bolmaydighan bu ceksiz lezzettin mesthuxlinip, putlirini tehimu uzun sunup, gewdisini kerip, ihtiyarice taxlap jimjit yetip ketti.
Neqeder ulugh hilwet, illiq makan - he bu? kalte quyruqning talay ejdadliri, hetta ozimu muxu ongkurde tughulghaniken, bu xohretlik kecmixlerni uruq - ejdadlirining ongkurning tax yocuqlirigha, yeriqlirigha singip ketken tonux puraqliri, anisi ozini tewellut qilghanda wujudidin tamcighan qan, ana baghridin aghzigha temip cuxken herbir yutum sut uninggha eslitip turatti. Mana emdi uning congiyip, wayigha yetip bu qedimiy muqedes ongkurde muxu balilirini ikkinci qetim tewellut qilixi...
Sutke boluxice qenip, toqluq rahitidin teni yayrap ketken kucukler anisining baghridila ozini her terepke taxlixip tatliq uyqugha ketixti. Baliliri toyiwedi, kalte quyruqningmu etigendin beri wujudini aramsizlanduruwatqan acliqi besilip, ic - icidin rahet tepip qaldi. U huddi uhlighandek jimjit yatatti, emma kozliri ocuq idi...
...Xu qetimqi paji'e balilirining ozige egixip derya terepke emes, eziqip - tenep, kultuk qar bilen qaplanghan yaylaq terepke qacqanliqidin yuz berdi. Xu qetim, qar qelin yaghqan kunning etisi u kok yayla bilen bille balilirini egexturup qixlaqtiki buk cighliqqa qoyuwetilgen bir top malgha tegix ucun taghdin cuxken. Etigini malcilar tehi oyidin ciqip ulgurmigenidi. Bu ow ucun yahxi peyt. Kalte quyruq bilen kok yayla balilirigha teyyar olja bilen ozuqlinixni emes, muxundaq caghda owgha selip, ulargha oz nesiwisini qandaq tepip yeyix usulini ogitixi, qisqisi, ular oz baliliri aldida ata - aniliq burcini sadaqetlik bilen her qandaq hewpke tewekkul qilghan halda ada qilixliri kerek. Bundaq burc boriler ucun ulugh hem muqeddes. Bu arqiliq ularning balilirigha miras qilip qalduridighan nersiliri nahayiti jiq. Baliliri hayatliq dunyasining kucluk hokumrani, tebi'etning himirilmes gewdisi supitide yaxax ucun, ozining rohiyitide, wujudida nurghun hasliqlarni apiride qilixi zorur. Ular anisi aq sut bilen toyunduruwatqan, erkilitiwatqan caghdiki adettin taxqiri mulayimliq, mehribanliq hem oz hayatining eminliki, asayixliqi ucun birlik, omluknila emes, muhimi, adettin taxqiri baturluq, jasaret hem hecnimidin ayanmaydighan wehxiylik, rehmsizlikni uginixi kerek...
Eng aldida kalte quyruq bilen kok yayla, uningdin keyin baliliri qelin cighliq arisida tiwix ciqarmay omilep ilgirilep mal topigha yeqinlaxti we birdinla cigh tuwidin purzjinidek qangqip ciqip mal topigha xiddet bilen taxlinixti. Ularning etiyazda tughulghan semiz tol qoydin birni purlap besip, tuxmu - tuxtin cixlep - tartixip yep tugitixi ucun, hecqance waqit ketmidi. Lekin xu peyitte, boriler her qacan duc kelix ehtimali bolghan ix ahir yuz berdi. Qotan tereptin uc atliq adem qiqas - suren selip, miltiqliridin oq uzginice boriler ustige at capturup kelxti. Kalte quyruq balilirigha bax bolup udul derya terepke - yawa tereklik arisigha qacti. Arqisidin etilghan oq quliqi tuwidin wizjildap ucatti. U kozni yumup acquce yawa tereklik arisigha berip olgurdi. Emma keynide ne kok yayla, ne baliliri korunmeytti. Kalte quyruq oqtek yugurup deryani kesip otti - de, tagh ustige ciqip etrapni kozitixke baxlidi. Uning wehime hem halaket qorquncidin coghdek yenip ketken otkur kozliri xuan yaylaqtiki mudhix menzirini ilgha qildi. Uc atliq adem atlirini boluxice capturup, yaylaqtiki kultuk qar ustide bore balilirini qoghlap yuretti. Qorsaqqice cokup ketidighan qelin qarda yax boriler her qance yugurupmu atlardin uzup ketelixi mumkin emes idi. Kalte quyruq hesret we ghezeptin jalaqlap titrep, elem we qisas ucquni ucqundap turghan kozliri bilen hemme ixni korup turdi. Atliqlar yax borilerni kaltek bilen urup bir - birlep yiqitixti we tagharlirigha solap atlirigha artixti. Kalte quyruq xu caghdila es - hoxini tepip jan - jehli bilen peske taxlandi. U kok yaylining nege ketkenlikini bilmeytti. U emdi ozi yalghuz atliq malcilar bilen yekkimu - yekke elixmaqci, xu arqiliq balilirini qutulduruwalmaqci boldi - de, atliqlarning aldini kozlep yaylaq terepke yugurup ketti. U deryadiki muz arilax eqiwatqan sudin qandaq uzup otkinini, deryadin otkendin keyin bedinidin suning qandaq xurqirap quyuliwatqanliqini bilmeytti. U catqalliqtin exip, kultuk qar ustide yugurup ketiwetip tosattinla taxyolda qatar keliwatqan aptomobil kalonini korup qaldi. Uning yeqinqi yillardin buyan muxu zeminda peyda bolup qalghan bu ghelite mehluqning gewdisining xu qeder yoghan, awazining xu qeder kucluk we yeqimsizliqigha eqli yetmeytti. U bu mehluqlarning tezraq kozdin yutuxini kutup, bir tup qaghinek tuwide helighice tugulup yatti. Ghelite mehluqlar kozidin yutup, bore ornidin turghanda atliqlar alliqacan kozdin ghayip bolghanidi. Xu an kalte quyruqning wujudida zahir bolghan adettin taxqiri kucluk hesret we judaliq derdi aghzidin huddi hazidar ademning yighisidek sozulup etilip ciqti:
- Hu... W...W...!
Kok yaylining xuningghice iz - deriki yoq idi. Kok yayla - he! muxu zemindiki boriler qewmining axu kucluk serdari! nemimu qorqutalighan, bax egdureligen uni? ow ustidiki jeng, tagh tekisi bilen yekmu - yek elixixlar, malci itlarning qorxawliri ... Uning ghezepke kelgen caghdiki kok yaylisining tik turup ketixlirige, kozlirining yalt - yult qilip qehirlik yenixlirigha qaysi mehluq udul tikilip qariyalighan? hayat - mamatliq elixixta otkur, quwwetlik cixliri bilen birla qetim cixlexlirige qaysi kuctunggur reqibi cidalighan? kalte quyruqni soyunduridighan, amraqliqini kelturidighan ajayip kok yayla idi u!
Kalte quyruq xu kece ongkurde ozi yalghuz munglinip, gheribsinip yatti. Bala hesriti, judaliq derdi icide kecice ghingxip, huwlap ciqti. Emma uni birdinbir awunduruwatqan, uninggha teselliy beghixlawatqan nerse qorsiqidiki yengi janning tipirlaxliri, tinimsiz midiraxliri idi. Kok yaylining her qacan qutrap turidighan rohiy texnaliqidin apiride qilinghan yengi jan her qetim midirlighanda, tepcekligende hazidar anining elem we hesretliri yiraq - yiraqlargha qoghlinip ketkendek tuyulatti. Bu midirlax, bu tepceklexning ana wujudigha behx etidighan sezimi xu qeder tatliq, xu qeder xerin idiki...
Kalte quyruq etisi qarliq dalada kok yaylining izini purap izdep ketiwetip uxtumtut tonux we ghelite puraq arilaxmisini hidlap qaldi - de, xu terepke oqtek yugurup ketti. Tagh baghrida qacandur bir caghlarda tagh ustidin ghulap cuxken yoghan qoram tax tuwide kok yayla bilen bir adem sozulup yatatti. Kok yayla u ademning karniyigha eghiz salghinice qetip qalghanidi. Kokrikidin helimu asta sirghip eqiwatqan qandin aquc hor koturulup turatti.Kozliri ocuq, uningdin yenila burunqidek gheyur, atexlik kokuc nur caqnap turatti.
Olgen ademning teleti tolimu paji'elik we qorquncluq korunetti. Yuzliri kokergen, esilghan, koz qaricuqliri canaqliridin cacrap ciqip ketkenidi. Eghizidin sanggilap qalghan tilining astida qan arilax qizghuc kopuk muz bolup qetip qalghanidi. Kalte quyruq huwlimidi, ghingximidi, hecbir texwix, qurquncsiz kok yaylining yenigha keldi - de, uning dinggiyip turghan qulaqlirini, bax - kozlirini mehri bilen purap ketti. Ah, neqeder eziz, tonux, yeqimliq puraq! u kok yaylining yenigha kelip, goya uning sowup qatqan wujudini oz gewdisi bilen issitmaqci bolghandek bir pes tugulup yatti. Helimu tiklixip turghan kok yaylisigha, qorsaq, saghrisigha bir hil mehirlik erkilex bilen suwunup ketti. Kalte quyruq wujudida emdi nemixqidur adettin taxqiri hatirjemlik hes qilip turatti. Qorqunc, wehimidin qilce eser yoq idi! bir caghda uning otkur sezimliri yiraqtin bu yaqqa qarap keliwatqan ikki atliq ademni bayqap qaldi, hoxyarlinip ornidin turup, u terepke segeklik bilen qulaq saldi - de, goya kok yayla hazirla ornidin turup ozige egixip mangidighandek, keynige qarap - qarap qoyup, qoyuq catqalliq arisigha kirip ghayip boldi.
... Uyqusigha qanghan bore kucukliri putlirini sozup, bellirini igip esnep kerildi, andin anisining dumbisige, boyun hem bexigha yamixixqa baxlidi. Balilirining qorsaqliri suttin tompayghan, nepesliri issiq, bedenliri mamuqtek yumxaq idi, putliri diqmaq, emma quwwetlik, tompay korunetti. Balilar... Kalte quyruqning kok yaylidin ayrilghandin keyinki judaliq hesritige hemderd bolghuci birdinbir quwanci. Peqet muxu balilirila otken yili qixtiki paji'elik kecmixini, helila yitilip qalghan balilirini atliqlarning kultuk qarda qoghlap yurup, orup yarilandurup taghargha tiqip qandaq elip ketkenlirini hem kok yaylining qoram tax tuwidiki olum menzirisini untulduridu. Ularning tinimsiz midirlaxliri, kozi ecilghandin keyinki xohluq bilen oynixixliri, tatliq uyquliri kalte quyruqni yaxaxqa, yaxighandimu oz erki, qeyserlik we cidamliq bilen yaxaxqa undep turidu.
Ongkur icige sirttin sus, girimsen nurcexmisi ucup kirdi. Bore kucukliri u nurdin ajiz kozlirini cimciqlitip, uninggha hewes hem qiziqix bilen hangqetip qarap ketixti. Kalte quyruq likkide ornidn turdi. Durus, baharning muxundaq kunliri balilarni aptapqa, xamalgha selixning obdan peyti. Ular hayatliqning ongkur icidila tugellenmeydighanliqini, tebi'ette ulargha qucaq ecip turghan nurghun, nahayiti nurghun nersilerning barliqini bilixi, ular bilen tonuxixi kerek.
Kalte quyruq balilirini egexturup ongkur aghzigha ciqti. Ongkur aghzida, catqallar arisida turup etrapni nahayiti eniq korux mumkin idi. Bore kucuklirining marjandek yaltirap turghan kicikkine kozliri kucluk nurgha nahayiti tezla konup ketti.
Peste - tagh baghrida bax - ayighigha koz yetmeydighan yapyexil qarighayzarliq kozge taxlinatti. Ular goya bu muqeddes taghqa baghrini yeqip, quyax aptipining rahet, asayixliqi icide mugudewatqandek, hiyal suriwatqandek idi. Ormanliqtinmikin yaki aq teke deryasidinmikin, eytawur yiraq - yiraqlardin huddi tagh kelkunining kecidiki heywetlik xawqunigha ohxax tinimsiz guruldigen awaz keletti. Bu xamalning kuciyixige yaki ajizlixixigha egixip ozgirip baridighan ancilikla gurkirex, guruldexke ohximaytti. Bu yerni hawagha, hawani yerge, mewjudluqni rohqa, rohni mewjudluqqa aylanduriwatqan ghayet zor icki energiyening tohtawsiz herikitidin balqip ciqiwatqan awaz idi. Gupuldep, uzulup - uzulup soqiwatqan, tengdaxsiz zor bequwwet bir yurektin ohcup tarawatqan hayatliq kuci yer we hawaning tomur - tomurlirini qizitip, ceksiz bir boxluqqa qarap eqiwatqandek qilatti. Bu yurek kainat apiride bolghandin biri ene xundaq soqup keldi. Bu ulugh tengdaxsiz ilahiy kucning mengguluk dupuldexliride, heywetlik xarqiraxlirida olmes bir ahang yangrap turatti. Bu menggu eytip tugetkili bolmaydighan mewjutluq nahxisi idi, bu nahxida xundaq bir milodiye bar idiki, u hayatliqning xadiyane kuyigimu, beht tentenisigimu, mamatliq we halaketning hesretlik haza - mersiyisigimu ohxap ketetti.
Yigha we kulke awazi anglinip turatti. U borining sozup - sozup huwlaxlirigha we uning tagh arisidiki eks sadasigha ohxaytti. Bularning hemmisi mewjutluq, ebediy mewjutluq ucun idi, eks sada yerdin hawagha, hawadin yerge urulghan caghda uning xiddetlik zerbisidin taghlar tozghaqtek tozup, deryalar jan talixiwatqan yaridar yilandek tolghinip ketetti. Xu caghda ularning wujudidin huddi borining kozliridin balqighan nurdek kopkok ot ucqunliri cacrap ciqatti - de, u nahayiti tezla ghayet cong yanghingha aylinatti, u, zemin - mewjutluq tengrisining ulugh, ebediy olmes yuriki idi!
Kalte quyruq ongkur aghzidin qaytip kirip, balilirini baghrigha besip tugulup yatqinice hiyal suruwetip xu qetimqi owni ihtiyarsiz eslep ketti. Qaltis ow bolghan idi - de, xu qetim kok yayla ikkisi balilirigha mal topigha qandaq xepisiz yeqinlixixni, yeqinlaxqandin keyin qoylargha pewqul'adde tez we xiddet bilen hujum qilix kereklikini, qoylargha zerbe bilen taxlinip, uni yiqitip kariniyini qandaq caynap uzuwetixni ogetkenidi. Xu qetim qoylarning hali burunqidekla nahayiti ecinixliq boldi, kalte quyruq hecqance kuc serp qilmayla tol qoyning karniyigha eghiz salghan caghda, yenidiki uc balisi tolning quyruq we saghrisigha yitiliwatqan otkur cixlirini tengla paturuxti. Bore baliliri ucun xunsi ejeblinerlik boldiki, bu tol qoy goya xundaq bir teqdirini razimenlik bilen kutup turghandek, azraq tepirlax we merextin baxqa hecqandaq qarxiliq qilmidi. Bu hal kalte quyruqning tolimu oclikini kelturgenidi...
Kalte quyruq hiyal suruwetip yene kok yaylini eske aldi. Uning yalghuzluq we yetimsiraxtin aramini yoqatqan sezguside kok yaylining qandaq olgenliki toghrisidiki hiyallar manayqip yuretti...
...Malcilar miltiqliridin pang - pung qilip oq uzgen caghda, coghdek qepqizil, cekittek kicik bir nerse borilerning bexidin wizj qilip ucup otkende, yax boriler hemmidin bek alaqzade boluxqan. Ular pitrap qayaqlargha kettikin? yaki ozige yetixelmey arqisda temtirep yuremdikin? kok yayla qecip ketiwetip suritini astilatti. U etrapni hidlap, balilirining tonux puraqlirini izdewatqan caghda, kutulmigende waq qilghan awaz bilen deslepte yerdin bir ghulacce egiz sekrep ketti - de, andin qelin catqalliq arisigha purlixip yiqildi. Xuan yer aylinip ongtey - tongtey bolup ketkendek boldi, aldi ong putining beghixidin baxlanghan cidighusiz bir aghriqtin ingrap, putigha esilip qalghan polat qapqangha ghezep we heyranliq bilen cekciyip qaridi. Bu neme hal? kicikkinila bir nerse! congliqi tulkicilik kelmeydighan bu ghelite nersining xuncilik mustehkem hem ghalipliqi uning eqlige sighmaytti, xunga uni eziq cixigha elip ghezep bilen caynaxqa baxlidi. Xunisi heyran qalarliqki, uning hecbir yeri birer janliq mehluqatqa ohximaytti. Uning nemisidur xaraqlaytti, taxlargha tegip jiringlighandek qilatti. Kok yayla uningdin ademning puriqini tezla hidlap seziwaldi. Ah, derih! uning xunce otkur kozliri, hoxyar sezguliri we nazuk purax sezimliri neme ucun bu qabahetni aldin biliwelixqa ajiz keldi? yaki u bir qewet qum arilax quruq topa astigha komup qoyulghini ucunmu? yaq, kok yayla ademlerning ter we yagh arilax ghelite puraqlirini congqur yer astidinmu purap seziwelixqa qadir. Toghriraqi, u pitrap, qayaqtindur temtirep yurgen uc balisining ghemde sekpare bolup, bu leniti ter we yagh puraqlirini estin ciqarghan. Xundaqtimu kok yayla ademlerning ozidin eqilliq we tedbirlik ikenlikige ten bergusi kelmeytti. Xunga u ozini haman ulardin ghalip we bu zeminge heqiqiy hokumran ornida sezetti. Kok yayla qapqandin putini ajritiwelix ucun yulqunghanseri qapqan uning put beghixini xunce xiddet bilen qisixqa baxlidi. U qapqangha yene ocmenlik we heyranliq bilen cekciyip qaridi. Xu caghda uning kozliridin etilip ciqqan ghezeplik kokuc nur qapqanning dat basqan qaramtul girwekliride yalt - yult qilip caqnap ketti. Qapqan taxtek eghir we qopal idi. Bir uci uninggha, yene bir uci yerge congqur qeqiwetilgen tomur qozuqqa cetip qoyulghan tomur zenjir kok yayla her qetim slkinip yulqunghanda xaraqxighan awaz ciqiratti. Kok yayla hudini yoqatqan halda qapqan bilen jan - jehli bilen elixp, uni quwwetlik cixliri arisigha elip qaraslitip caynaxqa baxlidi. U qisas we tengdaxsiz ghezep arilixip ketken esebiy tuyghu icide uxxaq cixlirining pare - pare bolup, sunup uwulup ketiwatqanliqini sezmeytti. Qapqan we zenjir uning aghzidin aqqan xolgey arilax qepqizil qan bilen boyaldi. Kok yaylining wujudini ottek koyduruwatqan ghezep we ocmenlik kuci bilen qanlirining waraqxip qaynixidin astidiki qar erip, qumsangghu topa bilen arilixip ketti. Kok yaylining qara patqaqqa ayliniwatqan topa ustide tinimsiz domulixidin dumbisining kokuc, sarghuc, meyde we qorsaqlirining aquc tukliri qapqara lay bilen meynetlixip ketkenidi. Bedinidin ot yalqunidek qiziq hararet we aquc hor koturuletti. Kozliri yurekni sirqiritiwetkudek derijide dehxetlik we qorquncluq korunetti. Saq qalghan tot jup eziq cixi yenila burunqidek mezmut bolup, henjerdek hinggiyip turatti.
Dala jimjit, peqet yiraqlardila borilerning sozup huwlighan awazliri anglinip turatti. Tumanliq asmanda jansiz pilildap turghan yultuzlar huddi ayning taram - taram koz yaxliridek korunetti. Kok yaylining bulardin kongli buzulup kozliridin bulduqlap yax ketti. U nemige yighlidi? nemige nida qilip ghingxidi? qapqangha cuxup ademlerning mehkum esiri bolup qalghini ucunmu? yaq! ezbirayi! u hazir ozini mehkum tutqun we yengilguci dep oylighini yoq. Biraq bir ixni hata qilghandek... Bir qedemni, axu bir qedemni kongul parakendiclikide hata besip salghandek...
Kok yayla qapqanni caynawerip halidin ketti. U axu halsirax icide ozini yenila here terpke atatti. Kalte quyruq hemrahining yiraqtiki huwlaxlirigha qulaq salatti. Qulaqliri xu qeder sezgur, kozliri xu qeder otkur idi. U qapqanning qattiq qisixidin ugiliri ezilip kardin ciqqan put beghixini we qan uyup kuptek ixxip ketken tapinini hedep yalaxqa baxlidi. Uning bir caghlardiki sezgur tapini emdi hecnersini sezer emes, emma uningdiki coghdek qiziq hararet borining nepiz, yumran tilini koyduretti. U tagh keynige olturiwatqan aygha telpunup uning arqisidin bar kuci bilen yugrigusi, uninggha qoghlap yetkusi kelip, qapqanni jan - jehli bilen cixlep caynaxqa, uning bilen elixixqa baxlidi. Elixip - elixip maghduridin ketkendin keyin, ozini qapqan ustige taxlap bir pes jim bolup qaldi. U emdi olumni, halaketni rayixliq bilen kutiwatamdu? xundaq qilixqa mejburmu? yaq, olum - halaket emes, ozige ebediy we muqeddes bolup tuyulidighan rohtin juda boluxla heqiqiy halaket! kok yaylining mehkumluqqa hergizmu ten bergusi kelmeytti. Uning tumurlirida ohcup eqiwatqan qanning xiddetlik ewjide yenila bir hil roh - hayatqa bolghan muhebbet we hayatliq hoquqini talixix ucun mewj uriwatqan xepqetsizlik hem adettin taxqiri wehxiylik eks etip turatti.
Qarliq dala asta - asta yorup, tagh ustide quyax parqiridi. Uning tal - tal qizghuc nurliri qar ustide jimirlap kok yaylining kozlirini ceqixqa baxlidi. Xiwirghan uxqiytip barghanseri kuceymekte idi. U etraptiki qar dowilirini ucurtup borining bax - kozige zerp bilen uratti. Derya tereptin muzning soghuq ewjidin caraslap yerilghan awazi keletti. Xu caghda bore demmu - dem uruliwatqan xiwirghandin wujudini endikturguci ghelite tonux puraqni sezip qaldi we hoxyarliq bilen bexini koturup, tumxuqini xiwirghangha tutti. Xundaq ... Adem ... Yene atning dupurlexliri ...Demek kun ciqixi bilen ademlerning buyaqqa qarap keliwatqini eniq, ah, bu ademler... Ular hazirla, hazirla kelidu, deslepte oz amitige tentene qilixip qaqaqlap kuluxidu, andin atliridin sekrep cuxup, teremni tetur soyup, yeghimni xilip, oxuqimni kesiwalidu - de, goxumni qagha - quzghunlargha taxlap beridu... Kok yayla muxularni oylap qaytidin kuc, quwwetke toldi we put beghixini qapqan qisqan yerning sel ustunrekidin xiddet bilen caynaxqa baxlidi. Uning saq qalghan tot jup cixliri yenila otkur, mezmut idi, uning putining ustihanlirini qaraslitip ezixke maghduri yetetti. Bore deslepte wujudigha xuruldap tarawatqan cidighusiz aghriqtin qahxap ingrap ketti we ensizlik icide aldirap bexini koturdi. Yiraqtin tunugunki atliq ademler udul buyaqqa qarap keliwatatti. Neme qiliwatimen? oz jismimni ozum caynap nabut qiliwatqinim nemisi? yaki olumdin, halakettin qorqupmu? - hesretlik ingriwetti bore, emma u xuan yene oz tebi'itige qaytti, - yaq, yaq, olumdin qorqux degen neme? oz - ozumge xepqetsizlik qilixtin meqset erkinlik we hayatliqqa erixix.
Kok yaylining uxxaq tekxi cixliri alliqacan ezilip, uwulup tugigen, tot jup otkur cixliri put beghixining ustihanlirini caynap parce - parce qiliwetkini bilen mustehkem peyni caynap uziwetixke ajiz idi. Borining yuriki gupuldep soquxqa baxlidi, ademler barghanseri yeqinlap keliwatatti, hetta ularning sozlixiwatqan awazlirimu eniq anglinip turatti. Ular bir caghda, kutulmigende catqalliq yenida uyaq - buyaqqa domilawatqan borini ilgha qildi we hayt - huyt qilixip warqirixip atlirigha qamca selixti. Atning tuwiqidin cacrap ciqqan qar borining ustige cecildi. Del xu caghda borning ahirqi xiddetlik caynixi bilen teng putining peyimu uzuwetilgenidi. Bore deslepte bar kuci bilen qattiq yulqunuxtin atning ayighidin ikki ghulacce nerigha - qar azgiligha domilap cuxti, emma u qandaq tez yiqilghan bolsa, xuncilik tezlikte cacrap qopup, uc putluq bolup taghqa qarap qacti. Uninggha xunisi bek ayding idiki, ebediy olmes tiriklik rohiy, matanet we muhebbet emdi axu taghlardila qalghanidi, uni peqet axu qametlik taghlarla oz qoynigha, panahigha alalaytti. Atliqlar borining arqisidin tap besip qoghlap kelmekte idi, warqiraxqan, huyqutqan awazliri anglinip turatti, miltiqtin pangildap etilghan oq borining quliqi tuwidin wizjildap ucup otti. Aldidiki qarlar burkut canggiligha cuxken kepter tukidek tozup ketti. Nihayet, atliqlar bilen kok yaylining ariliqi barghanseri uzurap barmaqta idi...
Kok yayla arqisidin qoghlap keliwatqan atliq ademlerning qarisi yutuxi bilen teng, wujudidimu aldigha bir qedem camdighudek kuc - madarning qalmighanliqini hes qildi, hasirap xunce tez nepes eliwatqinigha qarimay, opkisige hawa yitixmeywatatti. Herbir nepes alghanda, gelidin hirqirighan awaz anglinatti. Tili aghzidin bir ghericce sanggilap ketkenidi. Qorsiqi nepes bilen mas halda icige bir kirip, bir tompyip turatti. Cixlep uzuwetilgen aldi putining beghixlirining gox - peyliri alliqacan muzlap bir tal tayaqtek qetip qalghanidi. U uc putluq bolup, nimjan yilandek teste sorulup tagh baghridiki qeri arcining qelin xahliri arisigha yoxurunuwaldi we etrapqa segeklik bilen qulaq selixqa baxlidi. Etrap jimjit, goya kainat soghuq dehxitidin muz bolup qetip ketkendek...
Kok yaylining hatirjemsizliki tehice tugimigenidi, u bir hil texwix - alaqzadilik icide tugulup arca astida bir pes yatti, qancilik yatqini uninggha namelum idi.
Quyax etigende tagh ustidin xunce cirayliq, tap - taza nurliri bilen kozni caqnitip parqirap korunsimu, yuqiri orligenseri qoghuxun renglik qelin tuman icide xunce hunuk we nursizlinp ketti. Gahida uni tagh tereptin qutrap yopurulup keliwatqan qara bulutlar yalmap yutup ketetti. Gahida u yene yupqa bulutlar arisidin peyda bolup qalatti. U xu tapta goya ozige hiris seliwatqan mudhix halaket toridin qutulup qelix ucun, uning bilen jan tikip elixiwatqan munu kok yayligha ohxap qalghanidi. Waqit kok yaylini asta maghdurigha kelturdi, emma uzuwetilgen beghixining cidighusiz aghriqi yenila uning sezimlirini qiynap qahxatmaqta idi. Bore goya axu aghriq azablirini yalmap yutuwetip oz tenige aramliq berguzmekci bolghandek put beghixini hedep yalaxqa baxlidi. Yumran tilining issiq harariti put beghixining muzlirini eritip, sezguliri bir hil aram we rahet tapqandek boldi. Emma muz erix bilen teng bore putining ecilip qalghan qepqizil goxlirini korup birdinla kongli buzulup ketti. Kozliridin taramlap yax quyuldi. Nemixqa xundaq? ezeldin qorqux we mex'um teqdir aldida zarlinixning nemilikini bilmeydighan bu bore neme ucun hazir bu bicare halgha cuxup qaldi?
Yaki u put beghixidiki sanggilap qalghan gox, pey hem asta tepcirep eqiwatqan qandin kongli buzuldimu? hee... Uning sezgusini birdinla yumxitip azablawatqan nerse axu qan hem gox... Kalte quyruq - qedinas hemrahi balilirini yengi tughqanda ular beeyni oz tenining bir parce goxidek qepqizil idi. Bu gox, bu soyumluk baliliri kalte quyruqning bedinidin ajrap ciqqan bilen, uning tomurlirida ozining atilargha has juxqun, hararetlik qeni xuwuldap aqatti... Borining omride beqip osturgen, qatargha qoxqan baliliri san - sanaqsiz, ular ucun wujudida, rohiyitide apiride bolghan mehr - muhebbetmu bihesab idi! borining put beghixida korunup qalghan qepqizil gox bilen arisidin asta tepcirep eqiwatqan issiq qan pangildap etilghan oq awazi bilen qayaqlarghidur pitrap ketken uc balisini ihtiyarsiz uning esige saldi. Helila congiyip, owgha yaraydighan bolup qalghinigha qarimay, uxtumtut ozlirige qarap etilghan oq awazliridin qorqup, yurekliri yerilghudek bolghan axu baliliri xu tapta nelerde tinep - temtirep yuridikin? anisigha egixip tagh arisigha yaki ormanliqlargha qecip kettimikin? yalghuz qalghan bolsa cong bolghan uwisini tepip baralidimikin?
Yeqinla yerdin ikki pay oq etildi, tagh arisi jarangxip ketti. Oq awazining xiddetlik zerbisidin arca xahliri ustidiki ap'aq qar kok yaylining bax - kozige xirqirap cuxti. Kok yayla cebdeslik bilen bexini koturup, hawani segeklik bilen hidlaxqa baxlidi. Deslepte isning, koygen qandaqtur bir nersining acciq puriqi, andin tonux, yeqimliq ozgice bir puraq baxta uzulup - uzulup, keyin demmudem burnigha uruluxqa baxlidi. Ah, oz baliliri... Peqetla ozining! demek, uning balilirning muxu yeqinla yerde ozige qarap keliwatqini eniq. Kok yayla balilirining tonux hididin qaytidin kuc - quwwetke toldi. Ornidin cacrap turup ustiwexidiki qar tozundilirini silkip cuxuriwetip, puraq keliwatqan terepke uc putluq bolup aqsap jenining barice yugurdi. Yugurgenseri uning burnigha balilirining puraqliri bilen qoxulup ademningmu, atningmu dimaghni seskendurguci ter, kir we yagh arilax yat puriqi uruluxqa baxlidi. Xu an borining sezguside bir - biri bilen girelixip ketken muhebbet we ocmenlik tagh kelkunidek kuwejep ohcup ketti. Kok yayla yiraqtin ularni eniq kordi, oxnisige miltiq artiwalghan atliq saqalliq bir adem tunugun bore baliliri solanghan tagharni igerning keynige ghanjughilap qarliq tagh qaptili boylap kelmekte idi. Kok bore hemmini hes qildi, u deslepte yurikining yerilip ketkudek derijide qattiq dupuldixidin sezimlirini yoqitip jayida muzdek qetip turup qaldi, emma yene xuan cepip ketiwatqan tagh tekisidek hawagha qangqip cighir yol yenidiki yoghan quram tax ustige sekrep ciqti. Ghezep we qisas tuyghusidin caqnap ketken kozliri atliq ademge neyzidek tikildi, yuriki uruxtin tohtap qalghandek boldi. At ustide soghuqtin dugdeygen, qax - kirpiklirige qirow tutup ketken adem borige uc - tot ghulacce qalghanda etining birdinla puxqurup, cocup keynige dajixidin hoxyarlinip bexini koturdi - de, qoram tax ustide ozige cekciyip qarap turghan kok yayliliq borini korup, alman - talman oxnisidin miltiqini aldi, emma kozliri qorqqinidin alaq - jalaq bolup ketkenidi. Astidiki at boridin wehimige cuxup jayida tinimsiz aylinatti, yandiki catqalliq arisigha ozini atmaqci bolatti. Atliq adem qolidiki tizginini bar kuci bilen tartip atni aranla baxqurup turatti. Xu arida ikki reqibning qan tolghan kozliri bir - biri bilen yalt qilip ucraxti, goya caqmaq ceqilghandek boldi. Ularning yerim tiniq ariliqidiki cekciyip qarap qelixliri xuncilik qorquncluq hem dehxetlik idi. Atliq adem borining del kokrikini cenlep miltiqtin bir pay oq uzdi, gumburlgen awaz bilen teng kok yaylining yurek baghri wizj qilip koygendek boldi. Kok yayla jan acciqida qoram tax ustidin bir ghulacce egiz koklep ketti we wujudida oliwatqan eng adaqqi kucini yighip atliq ademning ustige zerp bilen taxlandi. Ikkisining pomdaqlixip qar ustige yiqilixidin urkup ketken at derya terepke qarap oqtek tezlikte cepip qecip ketti...
Malcilar qotangha owcilar atamanining etiningla qaytip kelgenlikini korup konglide qandaqtur bir kelixmeslikni sezixti - de, kec kirip qalghinigha qarimay atlirigha minixip terep - terepke cepixti. Ular iz izdep qoram tax yenigha kelgende alliqacan kec kirip ketken bolup, bir - birige mehkem caplaxqinice muzdek qetip qalghan kok yayla bilen owcilar atamanining oluki qan bilen boyilip ketken qar ustide qariyip korunetti. Kok yaylining atamanning karniyini ghezep bilen cixlixidin bir - birige mehkem kirixip ketken otkur cixlirini malcilar her qandaq qilipmu ajritalmidi...
... Bore kocuklirining incike awazda ghingxixliri hem boyun tuklirini cixlep tartixliridin kalte quyruq cocup bexini koturdi. Yuriki qorqunc hem wehime icide gupuldep soqmaqta idi. Koz aldida kok yaylining qangha milenginice qar ustide sozulup yatqan simasi helimu korunup turatti. Kalte quyruq alaqzadilik icide ongkur eghizigha qarap qoydi, huddi axu qoralliq ademler hazirla ongkurge basturup kirip, balilirini taghargha solap elip ketidighandek, balilirini baghrigha mehkem besip tugulup yatti.
Yaylaqta qarning ahirqi parcilirimu erip tugigen, u peqet taghning teskey teripidiki yanbaghirlarda we taghning egiz coqqiliridila qara qixning qehritan soghuq caghlirini eslitip kumuxtek yaltirap korunetti. Tehi hepte ilgirila huddi keselcan ademning cirayidek sarghuc hunuk we kongulsiz korunidighan keng yaylaq bugun yexilip sus yexilciliqqa purkengen, uningdin isqa ohxax kokuc reng, nemhux isiq hor koturuletti. Tagh ustidin yenik soqiwatqan qurghaq xamal helimu soghuq idi. Biraq u yenila tagh nahxsining eks sadasidek yeqimliq, lerzan, quyax nuridek yumxaq hem rahetlik tuyulatti. Uning bowaq tiniqliridek illiq nepesliride ozgice mezzilik puraq: Ekcigen yerning we dewirqay bilen arca yapriqining nemlengendin keyinki kucluk hidi...
Kok bore xepisiz yorghilap qarighayliq arisidin ciqip keldi. Uning kopken, peske sanggilighan yelinliri yorghilighanda ikki yangha cayqilip baratti. Ozimu korunerlik oruqlighanidi, yota hem qorsaqliridiki kul reng, aquc tukler purlixangghu korunetti. Qacanlardidur yerimi uzuwetilgen, emdi diqmaqlixip qalghan kalte quyruqi uni tebi'iy guzelliki we seltentini yoqatqan japakex hem bicare qilip korsitetti. Emma wujudida kuc, tuyghunluq we oz - ozige bolghan adettin taxqiri ixenc urghup turatti. Gewdisi tolghan, putliri uzun hem quwwetlik idi. Wujudida hayatliqni eymendurguci, qorquncqa salghuci yawayi wehxiylik, kozliride ghayet kucluk kokuc nur caqnap turatti. Bore derya yaqisigha kelip, derya suyining heywetlik xarqiraxlirigha tuyghunluq hem pewqul'adde otkur sezimi bilen qulaq selip turdi.
Yaylaqning gherbiy teripide ximaldin jenubqa tar, emma ikki qirghiqi qilic bilen kesp cuxurulgendek tik aq teke deryasi eqip turatti. Deryaning upqunluq xoh eqini baxqice idi. Merwayittek cecilip turghan aquc buzjghunliri yiraqtin huddi simaptek yaltirap kozni caqatti, taxtin - taxqa urulup, kuwejep aqidighan heywet dolqunliri yaylaqning boluq osken ot - coplirige toyunup semrigen bir top atning tinimisiz xoh cepixlirini eslitetti. Uningdin tarawatqan guldurligen uzulmes heywetlik sada zeminni titritetti, tagh icini lerzige salatti...
Borini korup qizil tumxuq coghundekler (Izahat:coghundek - taghda yaxaydighan, xekli qaghigha ohxaydighan bir hil qux.)Asmanda ensiz cunguldaxti we aldirap tenigendek alliqayaqlargha ucup birdemdila kozdin ghayip boluxti. Emma bore coghundeklerni kormigendek, conguldaxlirini anglimighandek, texwixlirige perwa qilmighandek idi.
Bore peske cuxup, tagh teriki tuwige kelip, uni - buni purap kordi. Etrapta quruq haraq botulkiliri, tamaka qapliri, solyaw haltilar cecilip yatatti. Bore uningdin yirginip neri ketti. Bexini koturup, nemhux hawani teme bilen purap baqti. Borining bugun owdin teliyi kelmigini, xunga uwisigha oljisiz qaytip ketiwatqini eniq. Meyli nemila bolmisun, uning emdi uwisigha qaytidighan waqti yetti. Wujudida uni nepesseri aldiritiwatqan, teqezza qiliwatqan, icini koyduriwatqan, seghinduriwatqan pewqul'adde nazuk sezim kuci uni qanaet bilen toyunuxqa undimekte, meylini oz uwisigha tartmaqta...
Bore qaghinek, ziriq, arca we azghan bilen bukkide qaplanghan tagh baghrini boylap, huddi yilanning soylixidek cebdeslik bilen yuqirigha yamaxti ...
Taghning burtup ciqqan qoram taxliri kok, borining tuklirimu kok, huddi tagh bilen bir jan, bir tendek... Wujudi, jismi axu kopkokluk icige yughurulup ketkendek idi ...
Bore hex - pex deguce oz uwisining aldigha, etrapi qoyuq arca hem ziriq bilen qaplanghan tagh ongkurige yetip keldi. Tughulghinigha bir aydin axqan, kozliri yengila ecilghan bore kucukliri anisining tonux, mehirlik hidini anisi derya boyidiki ceghidila purap ulgurgen, xunga hemmisi ongkur aghzigha ciqip teqezzaliq bilen telmurup turuxqanidi . Anisi ongkur aghzigha kelgen haman bex kucuk ghingxip yelinghinice anisigha tengla taxlinixti. Tejribilik ana balilirini ongkurning eng ickiri yerige, pinhan, hetersiz we illiq makanigha baxlap kirdi. Astigha bir qewet xiwaq, emen we qoy yungi yeyilghan ongkur ici issiq, nemhux hem rahetlik idi. Kalte quyruq bore qoy yungi ustide putlirini uzun sunup, bexini yerge qoyup, yenice sunaylinip yatti. Ecirqap ketken bore kucukliri anisining baghrigha taxlinip, sut bilen tompayghan yumran emceklirini talixip emixke baxlidi. Emcikining boxqine aghrixi icidiki xerin ghidiqlinix xuncilik lezzetlik idiki, kalte quyruq wujudidiki besix mumkin bolmaydighan bu ceksiz lezzettin mesthuxlinip, putlirini tehimu uzun sunup, gewdisini kerip, ihtiyarice taxlap jimjit yetip ketti.
Neqeder ulugh hilwet, illiq makan - he bu? kalte quyruqning talay ejdadliri, hetta ozimu muxu ongkurde tughulghaniken, bu xohretlik kecmixlerni uruq - ejdadlirining ongkurning tax yocuqlirigha, yeriqlirigha singip ketken tonux puraqliri, anisi ozini tewellut qilghanda wujudidin tamcighan qan, ana baghridin aghzigha temip cuxken herbir yutum sut uninggha eslitip turatti. Mana emdi uning congiyip, wayigha yetip bu qedimiy muqedes ongkurde muxu balilirini ikkinci qetim tewellut qilixi...
Sutke boluxice qenip, toqluq rahitidin teni yayrap ketken kucukler anisining baghridila ozini her terepke taxlixip tatliq uyqugha ketixti. Baliliri toyiwedi, kalte quyruqningmu etigendin beri wujudini aramsizlanduruwatqan acliqi besilip, ic - icidin rahet tepip qaldi. U huddi uhlighandek jimjit yatatti, emma kozliri ocuq idi...
...Xu qetimqi paji'e balilirining ozige egixip derya terepke emes, eziqip - tenep, kultuk qar bilen qaplanghan yaylaq terepke qacqanliqidin yuz berdi. Xu qetim, qar qelin yaghqan kunning etisi u kok yayla bilen bille balilirini egexturup qixlaqtiki buk cighliqqa qoyuwetilgen bir top malgha tegix ucun taghdin cuxken. Etigini malcilar tehi oyidin ciqip ulgurmigenidi. Bu ow ucun yahxi peyt. Kalte quyruq bilen kok yayla balilirigha teyyar olja bilen ozuqlinixni emes, muxundaq caghda owgha selip, ulargha oz nesiwisini qandaq tepip yeyix usulini ogitixi, qisqisi, ular oz baliliri aldida ata - aniliq burcini sadaqetlik bilen her qandaq hewpke tewekkul qilghan halda ada qilixliri kerek. Bundaq burc boriler ucun ulugh hem muqeddes. Bu arqiliq ularning balilirigha miras qilip qalduridighan nersiliri nahayiti jiq. Baliliri hayatliq dunyasining kucluk hokumrani, tebi'etning himirilmes gewdisi supitide yaxax ucun, ozining rohiyitide, wujudida nurghun hasliqlarni apiride qilixi zorur. Ular anisi aq sut bilen toyunduruwatqan, erkilitiwatqan caghdiki adettin taxqiri mulayimliq, mehribanliq hem oz hayatining eminliki, asayixliqi ucun birlik, omluknila emes, muhimi, adettin taxqiri baturluq, jasaret hem hecnimidin ayanmaydighan wehxiylik, rehmsizlikni uginixi kerek...
Eng aldida kalte quyruq bilen kok yayla, uningdin keyin baliliri qelin cighliq arisida tiwix ciqarmay omilep ilgirilep mal topigha yeqinlaxti we birdinla cigh tuwidin purzjinidek qangqip ciqip mal topigha xiddet bilen taxlinixti. Ularning etiyazda tughulghan semiz tol qoydin birni purlap besip, tuxmu - tuxtin cixlep - tartixip yep tugitixi ucun, hecqance waqit ketmidi. Lekin xu peyitte, boriler her qacan duc kelix ehtimali bolghan ix ahir yuz berdi. Qotan tereptin uc atliq adem qiqas - suren selip, miltiqliridin oq uzginice boriler ustige at capturup kelxti. Kalte quyruq balilirigha bax bolup udul derya terepke - yawa tereklik arisigha qacti. Arqisidin etilghan oq quliqi tuwidin wizjildap ucatti. U kozni yumup acquce yawa tereklik arisigha berip olgurdi. Emma keynide ne kok yayla, ne baliliri korunmeytti. Kalte quyruq oqtek yugurup deryani kesip otti - de, tagh ustige ciqip etrapni kozitixke baxlidi. Uning wehime hem halaket qorquncidin coghdek yenip ketken otkur kozliri xuan yaylaqtiki mudhix menzirini ilgha qildi. Uc atliq adem atlirini boluxice capturup, yaylaqtiki kultuk qar ustide bore balilirini qoghlap yuretti. Qorsaqqice cokup ketidighan qelin qarda yax boriler her qance yugurupmu atlardin uzup ketelixi mumkin emes idi. Kalte quyruq hesret we ghezeptin jalaqlap titrep, elem we qisas ucquni ucqundap turghan kozliri bilen hemme ixni korup turdi. Atliqlar yax borilerni kaltek bilen urup bir - birlep yiqitixti we tagharlirigha solap atlirigha artixti. Kalte quyruq xu caghdila es - hoxini tepip jan - jehli bilen peske taxlandi. U kok yaylining nege ketkenlikini bilmeytti. U emdi ozi yalghuz atliq malcilar bilen yekkimu - yekke elixmaqci, xu arqiliq balilirini qutulduruwalmaqci boldi - de, atliqlarning aldini kozlep yaylaq terepke yugurup ketti. U deryadiki muz arilax eqiwatqan sudin qandaq uzup otkinini, deryadin otkendin keyin bedinidin suning qandaq xurqirap quyuliwatqanliqini bilmeytti. U catqalliqtin exip, kultuk qar ustide yugurup ketiwetip tosattinla taxyolda qatar keliwatqan aptomobil kalonini korup qaldi. Uning yeqinqi yillardin buyan muxu zeminda peyda bolup qalghan bu ghelite mehluqning gewdisining xu qeder yoghan, awazining xu qeder kucluk we yeqimsizliqigha eqli yetmeytti. U bu mehluqlarning tezraq kozdin yutuxini kutup, bir tup qaghinek tuwide helighice tugulup yatti. Ghelite mehluqlar kozidin yutup, bore ornidin turghanda atliqlar alliqacan kozdin ghayip bolghanidi. Xu an kalte quyruqning wujudida zahir bolghan adettin taxqiri kucluk hesret we judaliq derdi aghzidin huddi hazidar ademning yighisidek sozulup etilip ciqti:
- Hu... W...W...!
Kok yaylining xuningghice iz - deriki yoq idi. Kok yayla - he! muxu zemindiki boriler qewmining axu kucluk serdari! nemimu qorqutalighan, bax egdureligen uni? ow ustidiki jeng, tagh tekisi bilen yekmu - yek elixixlar, malci itlarning qorxawliri ... Uning ghezepke kelgen caghdiki kok yaylisining tik turup ketixlirige, kozlirining yalt - yult qilip qehirlik yenixlirigha qaysi mehluq udul tikilip qariyalighan? hayat - mamatliq elixixta otkur, quwwetlik cixliri bilen birla qetim cixlexlirige qaysi kuctunggur reqibi cidalighan? kalte quyruqni soyunduridighan, amraqliqini kelturidighan ajayip kok yayla idi u!
Kalte quyruq xu kece ongkurde ozi yalghuz munglinip, gheribsinip yatti. Bala hesriti, judaliq derdi icide kecice ghingxip, huwlap ciqti. Emma uni birdinbir awunduruwatqan, uninggha teselliy beghixlawatqan nerse qorsiqidiki yengi janning tipirlaxliri, tinimsiz midiraxliri idi. Kok yaylining her qacan qutrap turidighan rohiy texnaliqidin apiride qilinghan yengi jan her qetim midirlighanda, tepcekligende hazidar anining elem we hesretliri yiraq - yiraqlargha qoghlinip ketkendek tuyulatti. Bu midirlax, bu tepceklexning ana wujudigha behx etidighan sezimi xu qeder tatliq, xu qeder xerin idiki...
Kalte quyruq etisi qarliq dalada kok yaylining izini purap izdep ketiwetip uxtumtut tonux we ghelite puraq arilaxmisini hidlap qaldi - de, xu terepke oqtek yugurup ketti. Tagh baghrida qacandur bir caghlarda tagh ustidin ghulap cuxken yoghan qoram tax tuwide kok yayla bilen bir adem sozulup yatatti. Kok yayla u ademning karniyigha eghiz salghinice qetip qalghanidi. Kokrikidin helimu asta sirghip eqiwatqan qandin aquc hor koturulup turatti.Kozliri ocuq, uningdin yenila burunqidek gheyur, atexlik kokuc nur caqnap turatti.
Olgen ademning teleti tolimu paji'elik we qorquncluq korunetti. Yuzliri kokergen, esilghan, koz qaricuqliri canaqliridin cacrap ciqip ketkenidi. Eghizidin sanggilap qalghan tilining astida qan arilax qizghuc kopuk muz bolup qetip qalghanidi. Kalte quyruq huwlimidi, ghingximidi, hecbir texwix, qurquncsiz kok yaylining yenigha keldi - de, uning dinggiyip turghan qulaqlirini, bax - kozlirini mehri bilen purap ketti. Ah, neqeder eziz, tonux, yeqimliq puraq! u kok yaylining yenigha kelip, goya uning sowup qatqan wujudini oz gewdisi bilen issitmaqci bolghandek bir pes tugulup yatti. Helimu tiklixip turghan kok yaylisigha, qorsaq, saghrisigha bir hil mehirlik erkilex bilen suwunup ketti. Kalte quyruq wujudida emdi nemixqidur adettin taxqiri hatirjemlik hes qilip turatti. Qorqunc, wehimidin qilce eser yoq idi! bir caghda uning otkur sezimliri yiraqtin bu yaqqa qarap keliwatqan ikki atliq ademni bayqap qaldi, hoxyarlinip ornidin turup, u terepke segeklik bilen qulaq saldi - de, goya kok yayla hazirla ornidin turup ozige egixip mangidighandek, keynige qarap - qarap qoyup, qoyuq catqalliq arisigha kirip ghayip boldi.
... Uyqusigha qanghan bore kucukliri putlirini sozup, bellirini igip esnep kerildi, andin anisining dumbisige, boyun hem bexigha yamixixqa baxlidi. Balilirining qorsaqliri suttin tompayghan, nepesliri issiq, bedenliri mamuqtek yumxaq idi, putliri diqmaq, emma quwwetlik, tompay korunetti. Balilar... Kalte quyruqning kok yaylidin ayrilghandin keyinki judaliq hesritige hemderd bolghuci birdinbir quwanci. Peqet muxu balilirila otken yili qixtiki paji'elik kecmixini, helila yitilip qalghan balilirini atliqlarning kultuk qarda qoghlap yurup, orup yarilandurup taghargha tiqip qandaq elip ketkenlirini hem kok yaylining qoram tax tuwidiki olum menzirisini untulduridu. Ularning tinimsiz midirlaxliri, kozi ecilghandin keyinki xohluq bilen oynixixliri, tatliq uyquliri kalte quyruqni yaxaxqa, yaxighandimu oz erki, qeyserlik we cidamliq bilen yaxaxqa undep turidu.
Ongkur icige sirttin sus, girimsen nurcexmisi ucup kirdi. Bore kucukliri u nurdin ajiz kozlirini cimciqlitip, uninggha hewes hem qiziqix bilen hangqetip qarap ketixti. Kalte quyruq likkide ornidn turdi. Durus, baharning muxundaq kunliri balilarni aptapqa, xamalgha selixning obdan peyti. Ular hayatliqning ongkur icidila tugellenmeydighanliqini, tebi'ette ulargha qucaq ecip turghan nurghun, nahayiti nurghun nersilerning barliqini bilixi, ular bilen tonuxixi kerek.
Kalte quyruq balilirini egexturup ongkur aghzigha ciqti. Ongkur aghzida, catqallar arisida turup etrapni nahayiti eniq korux mumkin idi. Bore kucuklirining marjandek yaltirap turghan kicikkine kozliri kucluk nurgha nahayiti tezla konup ketti.
Peste - tagh baghrida bax - ayighigha koz yetmeydighan yapyexil qarighayzarliq kozge taxlinatti. Ular goya bu muqeddes taghqa baghrini yeqip, quyax aptipining rahet, asayixliqi icide mugudewatqandek, hiyal suriwatqandek idi. Ormanliqtinmikin yaki aq teke deryasidinmikin, eytawur yiraq - yiraqlardin huddi tagh kelkunining kecidiki heywetlik xawqunigha ohxax tinimsiz guruldigen awaz keletti. Bu xamalning kuciyixige yaki ajizlixixigha egixip ozgirip baridighan ancilikla gurkirex, guruldexke ohximaytti. Bu yerni hawagha, hawani yerge, mewjudluqni rohqa, rohni mewjudluqqa aylanduriwatqan ghayet zor icki energiyening tohtawsiz herikitidin balqip ciqiwatqan awaz idi. Gupuldep, uzulup - uzulup soqiwatqan, tengdaxsiz zor bequwwet bir yurektin ohcup tarawatqan hayatliq kuci yer we hawaning tomur - tomurlirini qizitip, ceksiz bir boxluqqa qarap eqiwatqandek qilatti. Bu yurek kainat apiride bolghandin biri ene xundaq soqup keldi. Bu ulugh tengdaxsiz ilahiy kucning mengguluk dupuldexliride, heywetlik xarqiraxlirida olmes bir ahang yangrap turatti. Bu menggu eytip tugetkili bolmaydighan mewjutluq nahxisi idi, bu nahxida xundaq bir milodiye bar idiki, u hayatliqning xadiyane kuyigimu, beht tentenisigimu, mamatliq we halaketning hesretlik haza - mersiyisigimu ohxap ketetti.
Yigha we kulke awazi anglinip turatti. U borining sozup - sozup huwlaxlirigha we uning tagh arisidiki eks sadasigha ohxaytti. Bularning hemmisi mewjutluq, ebediy mewjutluq ucun idi, eks sada yerdin hawagha, hawadin yerge urulghan caghda uning xiddetlik zerbisidin taghlar tozghaqtek tozup, deryalar jan talixiwatqan yaridar yilandek tolghinip ketetti. Xu caghda ularning wujudidin huddi borining kozliridin balqighan nurdek kopkok ot ucqunliri cacrap ciqatti - de, u nahayiti tezla ghayet cong yanghingha aylinatti, u, zemin - mewjutluq tengrisining ulugh, ebediy olmes yuriki idi!
Kalte quyruq ongkur aghzidin qaytip kirip, balilirini baghrigha besip tugulup yatqinice hiyal suruwetip xu qetimqi owni ihtiyarsiz eslep ketti. Qaltis ow bolghan idi - de, xu qetim kok yayla ikkisi balilirigha mal topigha qandaq xepisiz yeqinlixixni, yeqinlaxqandin keyin qoylargha pewqul'adde tez we xiddet bilen hujum qilix kereklikini, qoylargha zerbe bilen taxlinip, uni yiqitip kariniyini qandaq caynap uzuwetixni ogetkenidi. Xu qetim qoylarning hali burunqidekla nahayiti ecinixliq boldi, kalte quyruq hecqance kuc serp qilmayla tol qoyning karniyigha eghiz salghan caghda, yenidiki uc balisi tolning quyruq we saghrisigha yitiliwatqan otkur cixlirini tengla paturuxti. Bore baliliri ucun xunsi ejeblinerlik boldiki, bu tol qoy goya xundaq bir teqdirini razimenlik bilen kutup turghandek, azraq tepirlax we merextin baxqa hecqandaq qarxiliq qilmidi. Bu hal kalte quyruqning tolimu oclikini kelturgenidi...
Kalte quyruq hiyal suruwetip yene kok yaylini eske aldi. Uning yalghuzluq we yetimsiraxtin aramini yoqatqan sezguside kok yaylining qandaq olgenliki toghrisidiki hiyallar manayqip yuretti...
...Malcilar miltiqliridin pang - pung qilip oq uzgen caghda, coghdek qepqizil, cekittek kicik bir nerse borilerning bexidin wizj qilip ucup otkende, yax boriler hemmidin bek alaqzade boluxqan. Ular pitrap qayaqlargha kettikin? yaki ozige yetixelmey arqisda temtirep yuremdikin? kok yayla qecip ketiwetip suritini astilatti. U etrapni hidlap, balilirining tonux puraqlirini izdewatqan caghda, kutulmigende waq qilghan awaz bilen deslepte yerdin bir ghulacce egiz sekrep ketti - de, andin qelin catqalliq arisigha purlixip yiqildi. Xuan yer aylinip ongtey - tongtey bolup ketkendek boldi, aldi ong putining beghixidin baxlanghan cidighusiz bir aghriqtin ingrap, putigha esilip qalghan polat qapqangha ghezep we heyranliq bilen cekciyip qaridi. Bu neme hal? kicikkinila bir nerse! congliqi tulkicilik kelmeydighan bu ghelite nersining xuncilik mustehkem hem ghalipliqi uning eqlige sighmaytti, xunga uni eziq cixigha elip ghezep bilen caynaxqa baxlidi. Xunisi heyran qalarliqki, uning hecbir yeri birer janliq mehluqatqa ohximaytti. Uning nemisidur xaraqlaytti, taxlargha tegip jiringlighandek qilatti. Kok yayla uningdin ademning puriqini tezla hidlap seziwaldi. Ah, derih! uning xunce otkur kozliri, hoxyar sezguliri we nazuk purax sezimliri neme ucun bu qabahetni aldin biliwelixqa ajiz keldi? yaki u bir qewet qum arilax quruq topa astigha komup qoyulghini ucunmu? yaq, kok yayla ademlerning ter we yagh arilax ghelite puraqlirini congqur yer astidinmu purap seziwelixqa qadir. Toghriraqi, u pitrap, qayaqtindur temtirep yurgen uc balisining ghemde sekpare bolup, bu leniti ter we yagh puraqlirini estin ciqarghan. Xundaqtimu kok yayla ademlerning ozidin eqilliq we tedbirlik ikenlikige ten bergusi kelmeytti. Xunga u ozini haman ulardin ghalip we bu zeminge heqiqiy hokumran ornida sezetti. Kok yayla qapqandin putini ajritiwelix ucun yulqunghanseri qapqan uning put beghixini xunce xiddet bilen qisixqa baxlidi. U qapqangha yene ocmenlik we heyranliq bilen cekciyip qaridi. Xu caghda uning kozliridin etilip ciqqan ghezeplik kokuc nur qapqanning dat basqan qaramtul girwekliride yalt - yult qilip caqnap ketti. Qapqan taxtek eghir we qopal idi. Bir uci uninggha, yene bir uci yerge congqur qeqiwetilgen tomur qozuqqa cetip qoyulghan tomur zenjir kok yayla her qetim slkinip yulqunghanda xaraqxighan awaz ciqiratti. Kok yayla hudini yoqatqan halda qapqan bilen jan - jehli bilen elixp, uni quwwetlik cixliri arisigha elip qaraslitip caynaxqa baxlidi. U qisas we tengdaxsiz ghezep arilixip ketken esebiy tuyghu icide uxxaq cixlirining pare - pare bolup, sunup uwulup ketiwatqanliqini sezmeytti. Qapqan we zenjir uning aghzidin aqqan xolgey arilax qepqizil qan bilen boyaldi. Kok yaylining wujudini ottek koyduruwatqan ghezep we ocmenlik kuci bilen qanlirining waraqxip qaynixidin astidiki qar erip, qumsangghu topa bilen arilixip ketti. Kok yaylining qara patqaqqa ayliniwatqan topa ustide tinimsiz domulixidin dumbisining kokuc, sarghuc, meyde we qorsaqlirining aquc tukliri qapqara lay bilen meynetlixip ketkenidi. Bedinidin ot yalqunidek qiziq hararet we aquc hor koturuletti. Kozliri yurekni sirqiritiwetkudek derijide dehxetlik we qorquncluq korunetti. Saq qalghan tot jup eziq cixi yenila burunqidek mezmut bolup, henjerdek hinggiyip turatti.
Dala jimjit, peqet yiraqlardila borilerning sozup huwlighan awazliri anglinip turatti. Tumanliq asmanda jansiz pilildap turghan yultuzlar huddi ayning taram - taram koz yaxliridek korunetti. Kok yaylining bulardin kongli buzulup kozliridin bulduqlap yax ketti. U nemige yighlidi? nemige nida qilip ghingxidi? qapqangha cuxup ademlerning mehkum esiri bolup qalghini ucunmu? yaq! ezbirayi! u hazir ozini mehkum tutqun we yengilguci dep oylighini yoq. Biraq bir ixni hata qilghandek... Bir qedemni, axu bir qedemni kongul parakendiclikide hata besip salghandek...
Kok yayla qapqanni caynawerip halidin ketti. U axu halsirax icide ozini yenila here terpke atatti. Kalte quyruq hemrahining yiraqtiki huwlaxlirigha qulaq salatti. Qulaqliri xu qeder sezgur, kozliri xu qeder otkur idi. U qapqanning qattiq qisixidin ugiliri ezilip kardin ciqqan put beghixini we qan uyup kuptek ixxip ketken tapinini hedep yalaxqa baxlidi. Uning bir caghlardiki sezgur tapini emdi hecnersini sezer emes, emma uningdiki coghdek qiziq hararet borining nepiz, yumran tilini koyduretti. U tagh keynige olturiwatqan aygha telpunup uning arqisidin bar kuci bilen yugrigusi, uninggha qoghlap yetkusi kelip, qapqanni jan - jehli bilen cixlep caynaxqa, uning bilen elixixqa baxlidi. Elixip - elixip maghduridin ketkendin keyin, ozini qapqan ustige taxlap bir pes jim bolup qaldi. U emdi olumni, halaketni rayixliq bilen kutiwatamdu? xundaq qilixqa mejburmu? yaq, olum - halaket emes, ozige ebediy we muqeddes bolup tuyulidighan rohtin juda boluxla heqiqiy halaket! kok yaylining mehkumluqqa hergizmu ten bergusi kelmeytti. Uning tumurlirida ohcup eqiwatqan qanning xiddetlik ewjide yenila bir hil roh - hayatqa bolghan muhebbet we hayatliq hoquqini talixix ucun mewj uriwatqan xepqetsizlik hem adettin taxqiri wehxiylik eks etip turatti.
Qarliq dala asta - asta yorup, tagh ustide quyax parqiridi. Uning tal - tal qizghuc nurliri qar ustide jimirlap kok yaylining kozlirini ceqixqa baxlidi. Xiwirghan uxqiytip barghanseri kuceymekte idi. U etraptiki qar dowilirini ucurtup borining bax - kozige zerp bilen uratti. Derya tereptin muzning soghuq ewjidin caraslap yerilghan awazi keletti. Xu caghda bore demmu - dem uruliwatqan xiwirghandin wujudini endikturguci ghelite tonux puraqni sezip qaldi we hoxyarliq bilen bexini koturup, tumxuqini xiwirghangha tutti. Xundaq ... Adem ... Yene atning dupurlexliri ...Demek kun ciqixi bilen ademlerning buyaqqa qarap keliwatqini eniq, ah, bu ademler... Ular hazirla, hazirla kelidu, deslepte oz amitige tentene qilixip qaqaqlap kuluxidu, andin atliridin sekrep cuxup, teremni tetur soyup, yeghimni xilip, oxuqimni kesiwalidu - de, goxumni qagha - quzghunlargha taxlap beridu... Kok yayla muxularni oylap qaytidin kuc, quwwetke toldi we put beghixini qapqan qisqan yerning sel ustunrekidin xiddet bilen caynaxqa baxlidi. Uning saq qalghan tot jup cixliri yenila otkur, mezmut idi, uning putining ustihanlirini qaraslitip ezixke maghduri yetetti. Bore deslepte wujudigha xuruldap tarawatqan cidighusiz aghriqtin qahxap ingrap ketti we ensizlik icide aldirap bexini koturdi. Yiraqtin tunugunki atliq ademler udul buyaqqa qarap keliwatatti. Neme qiliwatimen? oz jismimni ozum caynap nabut qiliwatqinim nemisi? yaki olumdin, halakettin qorqupmu? - hesretlik ingriwetti bore, emma u xuan yene oz tebi'itige qaytti, - yaq, yaq, olumdin qorqux degen neme? oz - ozumge xepqetsizlik qilixtin meqset erkinlik we hayatliqqa erixix.
Kok yaylining uxxaq tekxi cixliri alliqacan ezilip, uwulup tugigen, tot jup otkur cixliri put beghixining ustihanlirini caynap parce - parce qiliwetkini bilen mustehkem peyni caynap uziwetixke ajiz idi. Borining yuriki gupuldep soquxqa baxlidi, ademler barghanseri yeqinlap keliwatatti, hetta ularning sozlixiwatqan awazlirimu eniq anglinip turatti. Ular bir caghda, kutulmigende catqalliq yenida uyaq - buyaqqa domilawatqan borini ilgha qildi we hayt - huyt qilixip warqirixip atlirigha qamca selixti. Atning tuwiqidin cacrap ciqqan qar borining ustige cecildi. Del xu caghda borning ahirqi xiddetlik caynixi bilen teng putining peyimu uzuwetilgenidi. Bore deslepte bar kuci bilen qattiq yulqunuxtin atning ayighidin ikki ghulacce nerigha - qar azgiligha domilap cuxti, emma u qandaq tez yiqilghan bolsa, xuncilik tezlikte cacrap qopup, uc putluq bolup taghqa qarap qacti. Uninggha xunisi bek ayding idiki, ebediy olmes tiriklik rohiy, matanet we muhebbet emdi axu taghlardila qalghanidi, uni peqet axu qametlik taghlarla oz qoynigha, panahigha alalaytti. Atliqlar borining arqisidin tap besip qoghlap kelmekte idi, warqiraxqan, huyqutqan awazliri anglinip turatti, miltiqtin pangildap etilghan oq borining quliqi tuwidin wizjildap ucup otti. Aldidiki qarlar burkut canggiligha cuxken kepter tukidek tozup ketti. Nihayet, atliqlar bilen kok yaylining ariliqi barghanseri uzurap barmaqta idi...
Kok yayla arqisidin qoghlap keliwatqan atliq ademlerning qarisi yutuxi bilen teng, wujudidimu aldigha bir qedem camdighudek kuc - madarning qalmighanliqini hes qildi, hasirap xunce tez nepes eliwatqinigha qarimay, opkisige hawa yitixmeywatatti. Herbir nepes alghanda, gelidin hirqirighan awaz anglinatti. Tili aghzidin bir ghericce sanggilap ketkenidi. Qorsiqi nepes bilen mas halda icige bir kirip, bir tompyip turatti. Cixlep uzuwetilgen aldi putining beghixlirining gox - peyliri alliqacan muzlap bir tal tayaqtek qetip qalghanidi. U uc putluq bolup, nimjan yilandek teste sorulup tagh baghridiki qeri arcining qelin xahliri arisigha yoxurunuwaldi we etrapqa segeklik bilen qulaq selixqa baxlidi. Etrap jimjit, goya kainat soghuq dehxitidin muz bolup qetip ketkendek...
Kok yaylining hatirjemsizliki tehice tugimigenidi, u bir hil texwix - alaqzadilik icide tugulup arca astida bir pes yatti, qancilik yatqini uninggha namelum idi.
Quyax etigende tagh ustidin xunce cirayliq, tap - taza nurliri bilen kozni caqnitip parqirap korunsimu, yuqiri orligenseri qoghuxun renglik qelin tuman icide xunce hunuk we nursizlinp ketti. Gahida uni tagh tereptin qutrap yopurulup keliwatqan qara bulutlar yalmap yutup ketetti. Gahida u yene yupqa bulutlar arisidin peyda bolup qalatti. U xu tapta goya ozige hiris seliwatqan mudhix halaket toridin qutulup qelix ucun, uning bilen jan tikip elixiwatqan munu kok yayligha ohxap qalghanidi. Waqit kok yaylini asta maghdurigha kelturdi, emma uzuwetilgen beghixining cidighusiz aghriqi yenila uning sezimlirini qiynap qahxatmaqta idi. Bore goya axu aghriq azablirini yalmap yutuwetip oz tenige aramliq berguzmekci bolghandek put beghixini hedep yalaxqa baxlidi. Yumran tilining issiq harariti put beghixining muzlirini eritip, sezguliri bir hil aram we rahet tapqandek boldi. Emma muz erix bilen teng bore putining ecilip qalghan qepqizil goxlirini korup birdinla kongli buzulup ketti. Kozliridin taramlap yax quyuldi. Nemixqa xundaq? ezeldin qorqux we mex'um teqdir aldida zarlinixning nemilikini bilmeydighan bu bore neme ucun hazir bu bicare halgha cuxup qaldi?
Yaki u put beghixidiki sanggilap qalghan gox, pey hem asta tepcirep eqiwatqan qandin kongli buzuldimu? hee... Uning sezgusini birdinla yumxitip azablawatqan nerse axu qan hem gox... Kalte quyruq - qedinas hemrahi balilirini yengi tughqanda ular beeyni oz tenining bir parce goxidek qepqizil idi. Bu gox, bu soyumluk baliliri kalte quyruqning bedinidin ajrap ciqqan bilen, uning tomurlirida ozining atilargha has juxqun, hararetlik qeni xuwuldap aqatti... Borining omride beqip osturgen, qatargha qoxqan baliliri san - sanaqsiz, ular ucun wujudida, rohiyitide apiride bolghan mehr - muhebbetmu bihesab idi! borining put beghixida korunup qalghan qepqizil gox bilen arisidin asta tepcirep eqiwatqan issiq qan pangildap etilghan oq awazi bilen qayaqlarghidur pitrap ketken uc balisini ihtiyarsiz uning esige saldi. Helila congiyip, owgha yaraydighan bolup qalghinigha qarimay, uxtumtut ozlirige qarap etilghan oq awazliridin qorqup, yurekliri yerilghudek bolghan axu baliliri xu tapta nelerde tinep - temtirep yuridikin? anisigha egixip tagh arisigha yaki ormanliqlargha qecip kettimikin? yalghuz qalghan bolsa cong bolghan uwisini tepip baralidimikin?
Yeqinla yerdin ikki pay oq etildi, tagh arisi jarangxip ketti. Oq awazining xiddetlik zerbisidin arca xahliri ustidiki ap'aq qar kok yaylining bax - kozige xirqirap cuxti. Kok yayla cebdeslik bilen bexini koturup, hawani segeklik bilen hidlaxqa baxlidi. Deslepte isning, koygen qandaqtur bir nersining acciq puriqi, andin tonux, yeqimliq ozgice bir puraq baxta uzulup - uzulup, keyin demmudem burnigha uruluxqa baxlidi. Ah, oz baliliri... Peqetla ozining! demek, uning balilirning muxu yeqinla yerde ozige qarap keliwatqini eniq. Kok yayla balilirining tonux hididin qaytidin kuc - quwwetke toldi. Ornidin cacrap turup ustiwexidiki qar tozundilirini silkip cuxuriwetip, puraq keliwatqan terepke uc putluq bolup aqsap jenining barice yugurdi. Yugurgenseri uning burnigha balilirining puraqliri bilen qoxulup ademningmu, atningmu dimaghni seskendurguci ter, kir we yagh arilax yat puriqi uruluxqa baxlidi. Xu an borining sezguside bir - biri bilen girelixip ketken muhebbet we ocmenlik tagh kelkunidek kuwejep ohcup ketti. Kok yayla yiraqtin ularni eniq kordi, oxnisige miltiq artiwalghan atliq saqalliq bir adem tunugun bore baliliri solanghan tagharni igerning keynige ghanjughilap qarliq tagh qaptili boylap kelmekte idi. Kok bore hemmini hes qildi, u deslepte yurikining yerilip ketkudek derijide qattiq dupuldixidin sezimlirini yoqitip jayida muzdek qetip turup qaldi, emma yene xuan cepip ketiwatqan tagh tekisidek hawagha qangqip cighir yol yenidiki yoghan quram tax ustige sekrep ciqti. Ghezep we qisas tuyghusidin caqnap ketken kozliri atliq ademge neyzidek tikildi, yuriki uruxtin tohtap qalghandek boldi. At ustide soghuqtin dugdeygen, qax - kirpiklirige qirow tutup ketken adem borige uc - tot ghulacce qalghanda etining birdinla puxqurup, cocup keynige dajixidin hoxyarlinip bexini koturdi - de, qoram tax ustide ozige cekciyip qarap turghan kok yayliliq borini korup, alman - talman oxnisidin miltiqini aldi, emma kozliri qorqqinidin alaq - jalaq bolup ketkenidi. Astidiki at boridin wehimige cuxup jayida tinimsiz aylinatti, yandiki catqalliq arisigha ozini atmaqci bolatti. Atliq adem qolidiki tizginini bar kuci bilen tartip atni aranla baxqurup turatti. Xu arida ikki reqibning qan tolghan kozliri bir - biri bilen yalt qilip ucraxti, goya caqmaq ceqilghandek boldi. Ularning yerim tiniq ariliqidiki cekciyip qarap qelixliri xuncilik qorquncluq hem dehxetlik idi. Atliq adem borining del kokrikini cenlep miltiqtin bir pay oq uzdi, gumburlgen awaz bilen teng kok yaylining yurek baghri wizj qilip koygendek boldi. Kok yayla jan acciqida qoram tax ustidin bir ghulacce egiz koklep ketti we wujudida oliwatqan eng adaqqi kucini yighip atliq ademning ustige zerp bilen taxlandi. Ikkisining pomdaqlixip qar ustige yiqilixidin urkup ketken at derya terepke qarap oqtek tezlikte cepip qecip ketti...
Malcilar qotangha owcilar atamanining etiningla qaytip kelgenlikini korup konglide qandaqtur bir kelixmeslikni sezixti - de, kec kirip qalghinigha qarimay atlirigha minixip terep - terepke cepixti. Ular iz izdep qoram tax yenigha kelgende alliqacan kec kirip ketken bolup, bir - birige mehkem caplaxqinice muzdek qetip qalghan kok yayla bilen owcilar atamanining oluki qan bilen boyilip ketken qar ustide qariyip korunetti. Kok yaylining atamanning karniyini ghezep bilen cixlixidin bir - birige mehkem kirixip ketken otkur cixlirini malcilar her qandaq qilipmu ajritalmidi...
... Bore kocuklirining incike awazda ghingxixliri hem boyun tuklirini cixlep tartixliridin kalte quyruq cocup bexini koturdi. Yuriki qorqunc hem wehime icide gupuldep soqmaqta idi. Koz aldida kok yaylining qangha milenginice qar ustide sozulup yatqan simasi helimu korunup turatti. Kalte quyruq alaqzadilik icide ongkur eghizigha qarap qoydi, huddi axu qoralliq ademler hazirla ongkurge basturup kirip, balilirini taghargha solap elip ketidighandek, balilirini baghrigha mehkem besip tugulup yatti.